Οι θεραπείες στην ψυχική υγεία είναι διαχρονικά μια δύσκολη υπόθεση. Το στίγμα αν και κρατάει δυναμική, δεν είναι αυτό που ήταν κάποτε και όλο και περισσότεροι συνάνθρωποί μας επιλέγουν να ζητήσουν ειδική βοήθεια για το πρόβλημα τους. Άλλωστε σύμφωνα με τα επίσημα δεδομένα τουλάχιστον 1 στους 4 ανθρώπους παγκοσμίως παρουσιάζει κάποια ψυχική διαταραχή, ενώ το ποσοστό μεγαλώνει πολύ αν συνυπολογίσει κανείς υποκλινικά ψυχολογικά προβλήματα. Οι ψυχικές διαταραχές παρουσιάζουν διαρκώς αυξητικές τάσεις και αυτό συνέβαινε ούτως ή άλλως πριν την εμφάνιση της πανδημίας του covid-19, που σαφώς έκανε τα πράγματα χειρότερα.

Η ύπαρξη αρκετών νέων και διαφορετικών θεραπευτικών προσεγγίσεων στη σημερινή εποχή λογαριάζεται ως ένα μεγάλο θετικό σε σχέση με το παρελθόν. Παρ’ ολ’ αυτά θα πρέπει να το πούμε ξεκάθαρα: οι υπάρχουσες θεραπείες απέχουν πολύ από το να είναι ιδανικές. Η πραγματικότητα είναι ότι όλες οι υπάρχουσες προσεγγίσεις στην θεραπεία των ψυχικών διαταραχών μπορεί να είναι αποτελεσματικές για κάποιους, όμως δεν είναι για όλους το ίδιο αποτελεσματικές.

Θα δούμε λοιπόν παρακάτω διάφορους παράγοντες που επεισέρχονται σε αυτές και τις σχετικές προσδοκίες που πρέπει κανείς να έχει.

Φάρμακα

Μπορεί να μη γνωρίζουμε επαρκώς τους νευροβιολογικούς μηχανισμούς, όμως γνωρίζουμε ότι τα φάρμακα αποδίδουν σε ποσοστά περίπου 50-67% για τις κυρίαρχες ψυχικές διαταραχές σήμερα που είναι η κατάθλιψη και το άγχος. Αυτό είναι τεράστιο από μια οπτική, ανεπαρκές από μια άλλη. Τα υπάρχοντα φάρμακα δε λειτουργούν σε όλους και ούτε δουλεύουν το ίδιο για πάντα. Όμως λειτουργούν σε πολλούς και μάλιστα αποτελούν σωτήρια θεραπεία για πολλούς. Υπάρχουν άνθρωποι που χρήζουν δια βίου φαρμακευτικής θεραπείας, υπάρχουν και άλλοι που δε βοηθιούνται καθόλου από φάρμακα.

Η ύπαρξη συννοσηρότητας, δηλαδή περισσότερων από μια διαταραχές στο ίδιο άτομο, ψυχικές ή/και σωματικές κάνει τα πράγματα ακόμη πιο σύνθετα.

Τέλος, το θέμα με τα φάρμακα δυσκολεύει κι άλλο λόγω των ποικίλλων παρενεργειών που πρέπει να διαχειριστούμε. Το καλό είναι ότι αρκετοί είναι τυχεροί ώστε να μπορούν να λαμβάνουν το φάρμακό τους και να έχουν μια φυσιολογική καθημερινότητα χωρίς κανένα πρόβλημα. Αν και τα νέα ψυχιατρικά φάρμακα είναι βελτιωμένα, δεν παύουν όμως να έχουν ανεπιθύμητες ενέργειες που επηρεάζουν ουκ ολίγους, συχνά με ανυπόφορους τρόπους.

Οι σύγχρονοι ψυχίατροι προσπαθούν να ισορροπούν τη ζυγαριά θεραπευτικό αποτέλεσμα-παρενέργειες, η πραγματικότητα όμως δεν είναι πάντα όπως θα τη θέλαμε, ειδικά σε ανθεκτικές στις θεραπείες διαταραχές.

Ούτως ή άλλως όμως αυτά τα φάρμακα έχουμε αυτή τη στιγμή, αυτά χρησιμοποιούμε. Και η πίτα ολόκληρη και ο σκύλος χορτάτος δε γίνεται. Ότι όμως οι επιστημονικές εξελίξεις μας κάνουν να αισιοδοξούμε διαρκώς για νέα πιο αποτελεσματικά και ανεκτά φάρμακα, αλλά και άλλες ασφαλείς μη φαρμακευτικές θεραπείες (όπως το rTMS) αυτό είναι γεγονός.

Ψυχοθεραπεία

Η evidence based ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει καθοριστικά έναν άνθρωπο να αντιμετωπίσει πραγματικά και βαθιά τα θέματά του.

Η ψυχοθεραπεία είναι κάτι πολύ καλό, αλλά υπό ορισμένες δύσκολες παραδοχές.

• Θέλει χρόνο την ώρα που σήμερα οι περισσότεροι βιάζονται να γίνουν καλά. Ναι υπάρχουν και βραχείες ψυχοθεραπείες για τα πιο «απλά» προβλήματα, αλλά ακόμη και αυτές είναι δύσκολο να μην υπερβαίνουν το εξάμηνο. Η ψυχοθεραπεία χρειάζεται χρόνο αρκετό και επαρκή.
• Θέλει χρήμα την ώρα που πολλοί σήμερα δυσκολεύονται να βγάλουν το μήνα. Ναι αυτό είναι ένα πολύ άσχημο ζήτημα. Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι αν το ψάξει κανείς υπάρχουν δωρεάν θεραπείες σε δημόσια κέντρα ψυχικής υγείας, αλλά και πιο οικονομικές ψυχοθεραπείες στον ιδιωτικό τομέα. Τι, οι καλύτεροι είναι και πιο ακριβοί; Όχι πάντα, αλλά ακόμη κι έτσι welcome to the real life. Δεν είδα κανέναν να διεκδικεί ποτέ στην πράξη βελτίωση του δημοσίου συστήματος υγείας, της ψυχικής υγείας συμπεριλαμβανομένης!
• Έχει πλαίσιο και κανόνες που πρέπει να τηρούνται για να δουλέψει σωστά.

Μια αρνητική εμπειρία από ψυχοθεραπεία δε θα πρέπει να οδηγεί σε αρνητικά και βιαστικά συμπεράσματα ότι γενικά οι ψυχοθεραπείες «δεν κάνουν τίποτα», καθώς υπάρχουν αρκετοί λόγοι αρνητικής έκβασης, αρκετοί εκ των οποίων αφορούν αντικειμενικές συνθήκες ή υποκειμενικές δυσκολίες των θεραπευόμενων. Πάντως, όπως και τα φάρμακα, ούτε η ψυχοθεραπεία λειτουργεί για όλους.

Ασθενείς - θεραπευόμενοι

Η μη κατάλληλη συμμόρφωση των ασθενών στις θεραπείες είναι μείζον ζήτημα και βασικός παράγοντας αρνητικής έκβασης αυτών. Στίγμα, παρερμηνείες, παραπληροφόρηση, απόκρυψη πληροφοριών, προσωπικές αντιλήψεις, έλλειψη εμπιστοσύνης, η γνώμη της γειτόνισσας εμπλέκονται στενά σε ένα πρόβλημα που σηκώνει πολλές αναλύσεις (δείτε περισσότερα σε εκτενές σχετικό κείμενο για τα ψυχιατρικά φάρμακα).

Μια επιτυχημένη θεραπεία δεν επέρχεται συνήθως άμεσα και ιδανικά. Μαγικές λύσεις στην ψυχική υγεία δεν υπάρχουν. Υπάρχουν εφικτές και υπομονετικές λύσεις. Μια σωστή θεραπεία συνήθως περιλαμβάνει ένα πλάνο παρακολούθησης ώστε να εξασφαλίζεται η βέλτιστη αποτελεσματικότητα σε συνδυασμό με τη διαχείριση κάθε σχετικής με την υγεία παραμέτρου. Η συμμόρφωση με τις οδηγίες του ειδικού είναι κομβική για την πορεία μιας ψυχικής διαταραχής.

Να σημειωθεί τέλος ότι η τεχνολογία πλέον αποτελεί σύμμαχο στην παροχή θεραπειών σε ανθρώπους που βρίσκονται σε απόσταση και δεν έχουν για διάφορους λόγους δυνατότητα μετακίνησης.

Ψυχίατροι & ψυχολόγοι

Άλλο μεγάλο θέμα κι εδώ. Οι περισσότεροι ειδικοί ψυχικής υγείας είναι από επαρκείς ως πολύ καλοί σε αυτό που κάνουν, αυτό όμως δε σημαίνει ότι μπορούν να κάνουν τα πάντα. Οι θεραπείες στην ψυχική υγεία δεν είναι μια ευχάριστη βόλτα στην παραλία. Αντίθετα περιλαμβάνουν πολλά και δύσκολα στην αποδοχή τους στάδια και επαναλαμβάνουμε δεν είναι ιδανικές. Αν όμως πάνε καλά έχουν να προσφέρουν όμορφα πράγματα στη ζωή των θεραπευόμενων.

Αυτά πολύ συχνά δεν είναι κατανοητά, δημιουργώντας απατηλές προσδοκίες και την τάση τυχόν δυσκολίες να αποδίδονται εξ’ ολοκλήρου ως ευθύνη των ειδικών.

Μισό λεπτό όμως, δηλαδή τι οι ειδικοί είναι όλοι καλοί και αλάνθαστοι;

Προφανώς και όχι. Υπάρχουν όπως σε κάθε επάγγελμα τόσο ψυχίατροι όσο και ψυχολόγοι που με την προβληματική πρακτική τους δυσφημούν τους κλάδους μας.

Ψυχοπιεστικές συνθήκες ζωής

Ένα κύριο εμπόδιο για την αποτελεσματικότητα των θεραπειών. Οι συνθήκες στις οποίες διαβιεί σημαντικό μέρος του πληθυσμού περιλαμβάνουν αρκετό στρες, κάτι που δεν ευνοεί την καλή ψυχική υγεία. Ο χρόνος φαντάζει λίγος για την κάλυψη όλων των «υποχρεώσεων» που έχουμε σήμερα και ο προσωπικός ή οικογενειακός χρόνος που απομένει είναι λίγος. Η πίεση για επιβίωση, η φτώχεια και η ανεργία δημιουργούν στρες. Το ίδιο και η πίεση για βιοπορισμό, επιτυχία, καριέρα, οικονομική άνοδο μπορεί να δημιουργήσει άγχος. Οι εργασίες έχουν γίνει υπέρ του δέοντος απαιτητικές αυξάνοντας τα ποσοστά του burnout.

Άλλα δυνητικά ψυχοπιεστικά γεγονότα, έκτακτα ή χρόνια, όπως

• Απώλεια αγαπημένου προσώπου – πένθος
• Ασθένεια
• Χωρισμός – διακοπή σημαντικής σχέσης
• Οικογενειακά προβλήματα
• Οικονομικά προβλήματα
• Τραύμα
• Κακοποίηση - εκφοβισμός
• Γάμος – Απόκτηση παιδιού
• Εγκυμοσύνη – λοχεία
• Έναρξη/απώλεια/αλλαγή εργασίας – συνταξιοδότηση
• Αποχώρηση από γονεϊκή εστία
• Μετανάστευση – μετακόμιση

μπορεί να έχουν διαρκή αρνητικό αντίκτυπο, για το οποίο οι ασθενείς τις περισσότερες φορές είναι ενήμεροι. Όσο και αν οι αλλαγές σε πολλά από τα παραπάνω ζητήματα που αφορούν την προσωπική ζωή των θεραπευομένων δεν είναι εύκολο πράγμα, τόσο για αντικειμενικούς όσο και για υποκειμενικούς ενδοψυχικούς τους λόγους, οι θεραπείες θα είχαν πολύ καλύτερα αποτελέσματα αν οι διαρκείς στρεσσογόνοι παράγοντες εξέλειπαν.

Αν κάποιος δεν είναι έτοιμος για αλλαγή, είμαστε υποχρεωμένοι να το σεβαστούμε. Η πραγματικότητα δείχνει ότι όχι λίγες φορές οι άνθρωποι προτιμούν να υποφέρουν, π.χ. να μένουν σε κακοποιητικές σχέσεις, παρά να «χάσουν αυτό που έχουν».

Η πραγματικότητα επίσης δύσκολα «χαρίζει κάστανα». Όσα φάρμακα και να πάρει κανείς, δύσκολα θα δει καλό σε βάθος χρόνου όταν έχει συνηθίσει να διαβιεί σε ένα τοξικό περιβάλλον. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής έχει με διάφορες πτυχές του αναγνωριστεί ως υπαίτιος για την αύξηση των προβλημάτων ψυχικής υγείας στις μέρες μας, το ίδιο και σοβαρά κοινωνικά ζητήματα όπως η οικονομική δυσπραγία, η φτώχεια και η ανεργία.

Μήπως χρειάζεται να διεκδικήσουμε ως πολίτες κάπως περισσότερο τη βελτίωση αυτών των  ολοένα και λιγότερο φιλικών προς την ψυχική υγεία & την ποιότητα της ζωής μας συνθηκών;

Σπύρος Καλημέρης Ψυχίατρος Ψυχοθεραπευτής