Η Ουκρανία και η Ρωσία έχουν μια περίπλοκη σχέση που φτάνει στο μακρινό παρελθόν. Το 1922, η Ουκρανία έγινε μια από τις πρωταρχικές περιοχές της Σοβιετικής Ένωσης. Για επτά σχεδόν δεκαετίες, παρέμεινε στην Ένωση μέχρι το 1991, όταν και έγινε ανεξάρτητη λόγω του αποτελέσματος του δημοψηφίσματος, αλλά κυρίως λόγω του τέλους του Ψυχρού Πολέμου και της διάλυσης του Κομουνιστικού Κράτους.

Η θέση της χώρας είναι στρατηγικής σημασίας, μια γέφυρα που χωρίζει την Ρωσία από την Πολωνία και την υπόλοιπη Ευρώπη. Από τη στιγμή που ο Πούτιν αποφάσισε να εισβάλλει στην Ουκρανία, μια σύγκρουση Ρωσίας και Δύσης είναι στο μυαλό όλων, με τον φόβο του πυρηνικού πολέμου να έχει επιστρέψει. Η Ρωσία είναι μια από τις χώρες που έχει στην κατοχή της πυρηνικά όπλα, ενώ η Ουκρανία όχι. Τουλάχιστόν όχι πλέον.

Ο Ψυχρός Πόλεμος κράτησε για δεκαετίες, μεταξύ της Σοβιετικής Ένωσης και των ΗΠΑ, αλλά και των συμμάχων τους. Ονομάστηκε έτσι γιατί ποτέ δεν υπήρξε άμεση πολεμική σύγκρουση, κι αυτό γιατί και οι δυο πλευρές είχαν στην κατοχή τους πυρηνικά όπλα που δεν χρησιμοποίησαν, για τον απλό λόγο πως ήξεραν ότι αν το κάνουν, η αντίπαλη πλευρά θα απαντήσει αναλόγως.

Η Σοβιετική Ένωση είχε αποθηκεύσει 5.000 πυρηνικές κεφαλές στην Ουκρανία. Όταν το 1991 ο Ψυχρός Πόλεμος τελείωσε μετά και την πτώση του «Τείχους του Βερολίνου», αυτές οι πυρηνικές κεφαλές έμειναν στην πλέον ανεξάρτητη Ουκρανία. Αυτό την κατέστησε την τρίτη πυρηνική δύναμη στον κόσμο, πίσω από τη Ρωσία και τις ΗΠΑ, όπως αναφέρουν οι new York Times.

Τριάντα χρόνια μετά όμως, η Ουκρανία δεν έχει στην κατοχή της τα πυρηνικά όπλα που κληρονόμησε μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης. Αυτό ισχύει για αρκετό καιρό. Η Ουκρανία ξεκίνησε τη μακρά διαδικασία εκποίησης τους, απαλλάσσοντας σκόπιμα τον εαυτό της από τα πυρηνικά όπλα ώστε να λύσει πιο επείγουσες και πρακτικές ανησυχίες της. Το 1993, υπέγραψε την «Συνθήκη μη Διάδοσης Πυρηνικών Όπλων», μια συμφωνία του ΟΗΕ που υπήρχε από το 1970, βάσει της οποίας τα μέλη της συμφώνησαν να σταματήσουν ή να περιορίσουν την παραγωγή πυρηνικών όπλων. Η Ουκρανία άρχισε να ξεφορτώνεται τα πυρηνικά όπλα που είχε στην κατοχή της, ολοκληρώνοντας την διαδικασία το 2001.

Το «Πρωτόκολλο της Λισαβόνας» εξασφάλισε στην Ρωσία πως οι χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης θα αφοπλίζονταν πυρηνικά, με τα όπλα να επιστρέφουν στη αυτήν. Σε αντάλλαγμα για τον αφοπλισμό της, η Ουκρανία έλαβε υποσχέσεις σημαντικής εξωτερικής βοήθειας, συμπεριλαμβανομένων και των ΗΠΑ, που θα την βοηθήσει να αναπτυχθεί ως μια πρόσφατα ανεξάρτητη χώρα, αλλά και υπόσχεσης για την ασφάλεια και την άμυνά της.

Το να έχει μια χώρα πυρηνικά όπλα, αποτελεί ουσιαστικά μια δήλωση αμυντικής ισχύος. Είναι ένας σημαντικός λόγος γιατί Η Σοβιετική Ένωση και οι ΗΠΑ, αποκαλούνταν υπερδυνάμεις. Δεν υπάρχει τίποτα που να υπερτερεί πραγματικά των πυρηνικών όπλων, οπότε γιατί η Ουκρανία παραιτήθηκε από τις εγγυήσεις εθνικής προστασίας που τα συνοδεύουν; Στον απόηχο του τέλους του Ψυχρού Πολέμου και της τεράστιας ανακούφισης που έφερε όταν φαινομενικά είχε αποφευχθεί η πυρηνική απειλή, οι πρώην σοβιετικές δημοκρατίες αποπυρηνικοποιήθηκαν πρόθυμα υπέρ μιας λιγότερο θανατηφόρας, λιγότερο θερμής προσέγγισης για την εθνική ασφάλεια.

@photovs via Twenty20

Με το «Μνημόνιο της Βουδαπέστης» λοιπόν, η Ουκρανία πήρε εγγυήσεις από τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο, ότι θα την προστατεύσουν σε περίπτωση εξωτερικής απειλής, με την πρώτη να έχει ήδη συμφωνήσει να παραδώσει τα πυρηνικά τη όπλα. Παρολ’ αυτά, δεν ήταν μόνο αυτές οι τρεις που υπέγραψαν τη συμφωνία, αλλά και η Ρωσία. Η χώρα που υποσχέθηκε να προστατέψει την Ουκρανία το 1994, εισέβαλλε σε αυτήν 28 χρόνια αργότερα.

Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, δεν είναι η πρώτη εισβολή χώρας της πρώην Σοβιετικής Ένωσης σε μια άλλη. Το 2014, στρατιώτες εισέβαλλαν στην Κριμαία (περιοχή που ανήκε στην Ουκρανία), με τον Πούτιν να παραδέχεται λίγο αργότερα πως έδρασαν κάτω από τις εντολές του. Η περιοχή προσαρτήθηκε στη Ρωσία μέσα σε λίγες εβδομάδες.

Αυτή η στρατιωτική ενέργεια και η επακόλουθη κατάληψη της περιοχής, αποτελούσε παραβίαση του «Μνημονίου της Βουδαπέστης», καθώς η Ρωσία υποτίθεται ότι προστάτευε την Ουκρανία από εξωτερικές στρατιωτικές ενέργειες.

Χάνοντας την Κριμαία, η Ουκρανία μάλλον ένιωσε εξαπατημένη, αφού παρέδωσε τα πυρηνικά της όπλα με κανένα ουσιαστικά αντάλλαγμα. Και όμως, στον απόηχο της προσάρτησης της Κριμαίας, η κυβέρνηση της Ουκρανίας δεσμεύτηκε εκ νέου στους στόχους και τη φιλοσοφία της μη διάδοσης των πυρηνικών όπλων. Σε κοινή δήλωση με τον Λευκό Οίκο, που έχει υπογράψει το Μνημόνιο της Βουδαπέστης, η Ουκρανία είπε ότι «δεν θα αναγνωρίσει την παράνομη απόπειρα της Ρωσίας να προσαρτήσει την Κριμαία», καθώς η περιοχή «είναι αναπόσπαστο μέρος της Ουκρανίας». Στο επίσημο ανακοινωθέν, οι ΗΠΑ και η Ουκρανία ορκίστηκαν πως θα «τηρήσουν τις δεσμεύσεις τους για μη διάδοση των πυρηνικών όπλων». Αυτό σήμαινε ότι παρόλο που η άλλη πλευρά είχε αθετήσει την υπόσχεσή της, η Ουκρανία δεν θα προσπαθούσε να αντικαταστήσει τα χαμένα της πυρηνικά όπλα.

Πληροφορίες: grunge.com