Ήταν Ιούλιος του 1974 και ο 27χρονος Στίβεν Σπίλμπεργκ ήταν σίγουρος ότι η καριέρα του είχε τελειώσει. Βρισκόταν στο Martha’s Vineyard για τρεις μήνες, περιμένοντας τον αναμενόμενο πρωταγωνιστή της νέας του ταινίας Jaws.

Και τώρα, καθώς παρακολουθούσε τις πρώτες επιθέσεις του μηχανικού καρχαρία των 250.000 δολαρίων σε δράση, η καρδιά του Σπίλμπεργκ βούλιαξε. Το θηρίο ήταν κάθε άλλο παρά απειλητικό. Τα μάτια του ήταν στραβά. Τα δόντια του ήταν πολύ άσπρα. Τα σαγόνια του δεν έκλειναν σωστά. Και είχε ένα μεγάλο λακκάκι που τον έκανε να μοιάζει με τον Κερκ Ντάγκλας.

Ο καρχαρίας ήταν τότε, η τελευταία από τις αποτυχίες του Σπίλμπεργκ.

Πριν από τα Jaws, οι ταινίες δεν γυρίζονταν στον ωκεανό. Τα στούντιο του Χόλιγουντ απλώς πετούσαν μια βάρκα σε μια δεξαμενή και πρόβαλλαν κινούμενα τοπία πίσω από αυτήν. Αλλά ο Σπίλμπεργκ ήθελε ρεαλισμό. Και τον πλήρωσε. Τα ατυχήματα με βάρκες και οι παραλίγο πνιγμοί παραλίγο να σκοτώσουν αρκετά μέλη του καστ και του συνεργείου.

Ταραγμένα νερά και παρασυρόμενες παλίρροιες οδήγησαν σε χαοτικά γυρίσματα. Τις περισσότερες μέρες, αφού το συνεργείο είχε αγκυροβολήσει τους 12 τόνους εξοπλισμού στη θέση τους και περίμενε ανεπιθύμητα σκάφη στον ορίζοντα, ο Σπίλμπεργκ έμενε με μόνο δύο ώρες απογευματινού φωτός για τα γυρίσματα. Καθώς ο Σπίλμπεργκ εξάντλησε τον προϋπολογισμό των 4 εκατομμυρίων δολαρίων και το 55ήμερο πρόγραμμα γυρισμάτων, το καστ και το συνεργείο έκαναν εξέγερση.

Οι θυμωμένοι ντόπιοι άφηναν νεκρούς καρχαρίες στη βεράντα του γραφείου παραγωγής. Τα στελέχη του στούντιο ανησυχούσαν ότι η ταινία δεν θα είχε επιτυχία. Και ο Σπίλμπεργκ ζούσε με τον συνεχή φόβο για το πως θα έβγαινε η ταινία. Η φήμη στο Χόλιγουντ έλεγε ότι ο νεαρός σκηνοθέτης είχε τελειώσει. Αλλά ο Σπίλμπεργκ, που ένιωθε «σαν τον Κάπτεν Μπλάι» σε ένα βυθιζόμενο πλοίο, ήταν αποφασισμένος να ολοκληρώσει την ταινία του, με καρχαρία ή χωρίς καρχαρία.

Όταν ένας ψαράς από το Λονγκ Άιλαντ έπιασε έναν μεγάλο λευκό 2 τόνων το 1964, ο συγγραφέας Πίτερ Μπέντσλεϊ το πρόσεξε. «Τι θα συνέβαινε αν ένα από αυτά τα πράγματα ερχόταν και δεν έφευγε;» ρώτησε. Δέκα χρόνια αργότερα μετέτρεψε την ιδέα στο μπεστ σέλερ μυθιστόρημα Jaws. Το βιβλίο του Benchley πυροδότησε έναν άμεσο πόλεμο προσφορών στο Χόλιγουντ, με την Universal να βγαίνει νικήτρια, όλα αυτά πριν καν φτάσει στα ράφια.

@wikipedia.org

Ο Σπίλμπεργκ δεν ήταν η πρώτη επιλογή του στούντιο ως σκηνοθέτης. Η Universal αρχικά προσέγγισε τον Dick Richards, αλλά όταν ο Richards συνέχισε να αναφέρεται στον θηρευτή της ιστορίας ως «φάλαινα», οι παραγωγοί έχασαν την υπομονή τους. Εκεί εμφανίστηκε ο νεαρός και φιλόδοξος Στίβεν Σπίλμπεργκ.

Το βιογραφικό του περιλάμβανε περισσότερες τηλεοπτικές ταινίες και επεισόδια του Columbo παρά ταινίες μεγάλου μήκους.Και η μοναδική του προσπάθεια στη μεγάλη οθόνη, The Sugarland Express, είχε αποσπάσει διθυραμβικές κριτικές, αλλά κατέρρευσε στο box office. Παρόλα αυτά, οι αγωγές εντυπωσιάστηκαν από την αυτοπεποίθησή του. Το όραμα του για το Jaws ήταν εν μέρει περιπέτεια, εν μέρει μια ταινία τρόμου: «ένα εικονογραφημένο βιβλίο φόβων, φοβιών και άγχους».

Ο Σπίλμπεργκ είχε τις δικές του αμφιβολίες για το έργο. Ως νέος σκηνοθέτης, είχε φιλοδοξίες και ονειρευόταν να κάνει ταινίες που θα έβρισκαν εύσημα ανάμεσα στους κριτικούς. Αλλά ήξερε ότι μια ακόμη αποτυχία θα τορπιλίσει την καριέρα του. Έπρεπε να κάνει το Jaws μια υπερπαραγωγή.

Για να το κάνει αυτό, χρειαζόταν έναν πραγματικά τρομακτικό καρχαρία. Οι παραγωγοί ήθελαν να προσλάβει κάποιον για να εκπαιδεύσει έναν μεγάλο λευκό, κάτι που ήταν αδύνατο. Ο σκηνοθέτης έπαιξε με λαστιχένια στηρίγματα πριν τελικά αποφασίσει ότι η μόνη πραγματική απάντηση ήταν να κατασκευάσει έναν τηλεκατευθυνόμενο μεγα-καρχαρία, έναν καρχαρία 7,5 μέτρων που μπορούσε να κολυμπάει, να πηδάει στον αέρα και να τρώει ανθρώπινη λεία.

Κάθε εταιρεία ειδικών εφέ στο Χόλιγουντ θεωρούσε το έργο αδύνατο. Απτόητος, ο Σπίλμπεργκ παρέσυρε τον γκουρού των εφέ Bob Mattey να βγει από τη σύνταξη. Διάσημος για το σχεδιασμό του γιγάντιου καλαμαριού στην ταινία του 1954, 20.000 Λεύγες Κάτω από τη Θάλασσα, ο Mattey διαβεβαίωσε τον σκηνοθέτη ότι μπορούσε να κατασκευάσει το τέλειο τέρας.

Με τρεις καρχαρίες στην παραγωγή, ο Σπίλμπεργκ επικεντρώθηκε στο σενάριο, το οποίο είχε περάσει από τέσσερις σεναριογράφους και πέντε προσχέδια. Το σενάριο ήταν ακόμα ημιτελές όταν ξεκίνησαν τα γυρίσματα, οπότε προσέλαβε τον φίλο του Carl Gottlieb για να κάνει το τελικό συγύρισμα. Αν και το στούντιο ανησυχούσε που χρησιμοποιούσε έναν σεναριογράφο κωμικών σειρών, με τίτλους όπως το "The Odd Couple" και το "All in the Family", ο Gottlieb αποδείχθηκε ένα από τα μυστικά όπλα της ταινίας.

Κάθε βράδυ καθόταν με τους αστέρες Roy Scheider, Richard Dreyfuss και Robert Shaw, κρατώντας σημειώσεις καθώς αυτοσχεδίαζαν ημιτελείς σκηνές. Στα χέρια του Gottlieb, μια ταινία με τέρατα γινόταν μια ταινία με επίκεντρο τους χαρακτήρες. Και πολλές από τις πιο αξιομνημόνευτες ατάκες της ταινίας, συμπεριλαμβανομένης της φράσης "Θα χρειαστείς ένα μεγαλύτερο σκάφος", προέκυψαν από τη διαδικασία παραγωγής του.

Κατά τη διάρκεια των πρώτων τριών μηνών της παραγωγής, ο Σπίλμπεργκ επικεντρώθηκε στο να ζωντανέψει το φανταστικό νησί Amity. Είτε κατεύθυνε εκατοντάδες κομπάρσους μέσα από μια σκηνή πανικού στην παραλία είτε διαιτήτευε μια μάχη εγωισμού εκτός οθόνης μεταξύ Shaw και Dreyfuss, ο σκηνοθέτης παρέμεινε ήρεμος και σίγουρος για τον εαυτό του. Αλλά καθώς ετοιμαζόταν να πάρει τις κάμερές του στην ανοιχτή θάλασσα, ένα ερώτημα παρέμενε: Πού ήταν ο καρχαρίας;

Όταν ο Ματτευτελικά παρέδωσε τον καρχαρία, ο Σπίλμπεργκ άρχισε να πανικοβλήθηκε. Την πρώτη μέρα στο γύρισμα, ο καρχαρίας βυθίστηκε αμέσως στον πυθμένα του Ναντάκετ Σάουντ. Μέσα σε μια εβδομάδα, το αλμυρό νερό είχε διαβρώσει τον ηλεκτροκινητήρα του και έπρεπε να του τοποθετηθεί ένα σύστημα σωλήνων. Κάθε βράδυ, ο Bruce έπρεπε επίσης να στραγγίζεται, να τρίβεται και να ξαναβάφεται. Ακόμα και για τα πρότυπα μιας ντίβας, απαιτούσε υψηλή συντήρηση.

«Δεν είχα άλλη επιλογή από το να καταλάβω, πώς να πω την ιστορία χωρίς τον καρχαρία», είπε ο Σπίλμπεργκ. «Έτσι, απλώς σκέφτηκα τον Άλφρεντ Χίτσκοκ: "Τι θα έκανε ο Χίτσκοκ σε μια τέτοια κατάσταση;" ... Αυτό που δεν βλέπουμε είναι πραγματικά τρομακτικό».

Η ιδέα του αόρατου εχθρού άλλαξε εντελώς την κατεύθυνση της ταινίας. Διαμορφώνει την αρχική σκηνή όπου ένα κορίτσι πηγαίνει για μια μεταμεσονύκτια κολύμβηση και γίνεται το πρώτο θύμα του καρχαρία. Βλέπουμε τα πόδια της κάτω από το νερό. Ακούμε τις δυσοίωνες νότες της μουσικής επένδυσης του John Williams. Και μετά παρακολουθούμε καθώς την τραβούν προς τα κάτω και την σύρουν βίαια μέσα στη θάλασσα. Το συνεργείο πέτυχε αυτό το τρομακτικό αποτέλεσμα δένοντας σχοινιά γύρω από την ηθοποιό Susan Backlinie και στη συνέχεια παίζοντας ένα παιχνίδι υδρόβιας διελκυστίνδας.

Ο καρχαρίας που είχε παραγκωνιστεί ώθησε επίσης τον Σπίλμπεργκ να χρησιμοποιήσει δημιουργικά τον ίδιο τον ωκεανό. Ήθελε το νερό που χτυπούσε τον φακό να κάνει το κοινό να νιώθει ότι δεν ήταν μόνο «στον ωκεανό, αλλά και έτοιμο να πνιγεί». Ο εικονολήπτης Bill Butler εφηύρε ένα «κουτί νερού» με γυάλινα παράθυρα που επέτρεπαν στις κάμερες να βυθίζονται. Ο Gottlieb εμβάθυνε τη συνεχή κατάσταση άγχους ανακατεύοντας το χιούμορ μέσα στη φρίκη. Σχεδόν κάθε εμφάνιση του καρχαρία έρχεται αμέσως μετά από ένα αστείο. Η προσεκτική ενορχήστρωση κραυγών, γέλιων και δυσοίωνης σιωπής κρατά το κοινό συναισθηματικά εκτός ισορροπίας.

Ο εξαντλημένος Σπίλμπεργκ επέστρεψε τελικά στο Χόλιγουντ, 159 ημέρες και σχεδόν 8 εκατομμύρια δολάρια μετά. Αλλά η δουλειά του δεν είχε τελειώσει. Με τη βοήθεια της βετεράνου μοντέρ Verna “Mother Cutter” Fields, συναρμολόγησε την ταινία. Ο καιρός της Νέας Αγγλίας τον στοίχειωνε, το άγρια ​​​​μεταβαλλόμενο φως και ο μεταβαλλόμενος ουρανός προκαλούσαν ατελείωτους πονοκεφάλους καθώς ταίριαζαν τα πλάνα.

Τεράστιες σκηνές με τον Bruce έπρεπε να ενωθούν σε συνεκτικές εκρήξεις τρόμου. Για να προσθέσει έναν επιπλέον τρόμο, ο Σπίλμπεργκ ξαναγύρισε ένα μέρος μιας σκηνής στην πισίνα της πίσω αυλής του Fields, ρίχνοντας γάλα σε σκόνη στο νερό για να πλησιάσει τον θολό ωκεανό. Αλλά ακόμη και μετά την ολοκλήρωση της ταινίας, ο Σπίλμπεργκ αμφέβαλλε για τα αποτελέσματα. Θα τρόμαζε το κοινό η ταινία του με τον καρχαρία ή θα ήταν η «πηγή γέλιου του '75»;

Ο Σπίλμπεργκ δεν το γνώριζε, αλλά οι δυσλειτουργικοί καρχαρίες του επρόκειτο να αλλάξουν ριζικά το επιχειρηματικό μοντέλο του Χόλιγουντ. Όλες οι καθυστερήσεις στα γυρίσματα σήμαιναν ότι η ταινία «Jaws» δεν θα μπορούσε να φτάσει την προγραμματισμένη ημερομηνία κυκλοφορίας της, ακριβώς στην καρδιά της επικερδούς χριστουγεννιάτικης σεζόν του 1974. Αντ' αυτού, η Universal πήρε την τολμηρή απόφαση να αναβάλει την ταινία μέχρι το καλοκαίρι, μια σεζόν που παραδοσιακά αποτελούσε το ορμητήριο για κινηματογραφικές μεταγενέστερες σκέψεις.

@wikipedia.org

Τότε συνέβη κάτι απίστευτο. Οι δοκιμαστικές προβολές εκείνη την άνοιξη προκάλεσαν τόσο θετικές αντιδράσεις που η τιμή της μετοχής της MCA/Universal εκτοξεύτηκε κατά αρκετές μονάδες. Βέβαιη ότι θα είχε επιτυχία, η Universal άδραξε την ευκαιρία με μια διαφημιστική εκστρατεία. Τα στούντιο πάντα απέφευγαν να χρησιμοποιούν ακριβά τηλεοπτικά σποτ για την προώθηση ταινιών, αλλά η Universal διέθεσε ένα ανήκουστο ποσό 700.000 δολαρίων για να γεμίσει τα προγράμματα prime - time με τρέιλερ 30 δευτερολέπτων.

Η στρατηγική έναρξης ήταν εξίσου επιθετική. Παραδοσιακά, οι ταινίες υψηλού προφίλ έκαναν πρεμιέρα στη Νέα Υόρκη ή το Λος Άντζελες πριν εξαπλωθούν αργά σε άλλες πόλεις και στη συνέχεια σε μικρές πόλεις, μήνες αργότερα. Οι μεγάλες κυκλοφορίες προορίζονταν γενικά για αποτυχημένες ταινίες. Τα στούντιο έριχναν ένα ευρύ δίχτυ για να μεγιστοποιήσουν τις πωλήσεις εισιτηρίων πριν η αρνητική φήμη σκοτώσει μια ταινία. Αλλά αφού η διαφημιστική καμπάνια έκανε το Jaws την ταινία του καλοκαιριού που δεν πρέπει να χάσει κανείς, η Universal έκανε ό,τι μπορούσε για την κυκλοφορία της και η ταινία έκανε πρεμιέρα σε έναν πρωτοφανή αριθμό 465 αιθουσών στις 20 Ιουνίου του 1975.

Τα ρίσκα απέδωσαν καρπούς. Το Jaws απέφερε 60 εκατομμύρια δολάρια τον πρώτο μήνα. Έγινε η πρώτη ταινία που ξεπέρασε τα 100 εκατομμύρια δολάρια, συγκεντρώνοντας τελικά το εκπληκτικό ποσό των 260 εκατομμυρίων δολαρίων. Οι κριτικοί ήταν εξίσου ενθουσιώδεις. Η Pauline Kael του New Yorker το χαρακτήρισε «την πιο χαρούμενα διεστραμμένη ταινία τρόμου που έγινε ποτέ». Η ταινία ήταν υποψήφια για το βραβείο Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας και κέρδισε άλλα τρία Όσκαρ.

Ο Σπίλμπεργκ αργότερα θα έλεγε: «Το Jaws δεν έπρεπε να είχε γυριστεί ποτέ, ήταν μια αδύνατη προσπάθεια». Ωστόσο, όλες αυτές οι απογοητευτικές μέρες στη θάλασσα και οι βραχυκυκλωμένοι καρχαρίες έδωσαν στον νεαρό σκηνοθέτη ακριβώς αυτό που πάντα ήθελε. Δημιουργώντας το πρωτότυπο για κάθε καλοκαιρινή επιτυχία που ακολούθησε, ο Σπίλμπεργκ κέρδισε την ελευθερία να γυρίζει πιο καλλιτεχνικές ταινίες όπως τα «The Color Purple» και «Schindler's List». Ξεκίνησε το επόμενο πρότζεκτ του, «Close Encounters of the Third Kind», οπλισμένος με μεγαλύτερο προϋπολογισμό, περισσότερο δημιουργικό έλεγχο και τη γνώση ότι μερικές φορές τα μεγαλύτερα εμπόδια ήταν στην πραγματικότητα τα μεγαλύτερα πλεονεκτήματά του.