Στις πρώτες ώρες της 28ης Οκτωβρίου, ο ουρανός πάνω από τις φαβέλες Penha και Alemão γέμισε ελικόπτερα. Πάνω από 2.500 ένοπλοι αστυνομικοί, τεθωρακισμένα και drones κατέκλυσαν τους στενούς δρόμους, στο πλαίσιο της επιχείρησης που οι αρχές ονόμασαν Operação Contenção, «Επιχείρηση Ανάσχεση».

Ο στόχος, όπως ειπώθηκε, ήταν η αποδυνάμωση του Comando Vermelho (CV), της ισχυρότερης εγκληματικής οργάνωσης του Ρίο.

Όταν ο καπνός διαλύθηκε, η πόλη μετρούσε δεκάδες νεκρούς. Μέχρι το απόγευμα της 29ης Οκτωβρίου, η Πολιτεία έκανε λόγο για τουλάχιστον 121 θύματα, ανάμεσά τους τέσσερις αστυνομικοί. Η Δημόσια Υπεράσπιση της χώρας μιλούσε για πάνω από 130 (132 συγκεκριμένα, 128 πολίτες και 4 αστυνομικοί), καθώς οι κάτοικοι ανέσυραν σορούς από τη δασική ζώνη της Penha και τις μετέφεραν με τα χέρια σε μια μικρή πλατεία για αναγνώριση. Οι επίσημες λίστες περιλάμβαναν μόνο ό,τι είχε φτάσει στο Ινστιτούτο Ιατροδικαστών.

Η πιο αιματηρή επιχείρηση των τελευταίων ετών

Οι αστυνομικές αρχές περιέγραψαν μια στρατιωτικού τύπου επιχείρηση: ειδικές δυνάμεις ανέβηκαν στις πλαγιές της Serra da Misericórdia, σχηματίζοντας «γραμμή αποκλεισμού» που έσπρωχνε τους ενόπλους προς άλλες μονάδες που περίμεναν χαμηλότερα. Στην πορεία, καταγράφηκε χρήση εκρηκτικών από drones, συλλήψεις και κατασχέσεις δεκάδων τυφεκίων.

Ο κυβερνήτης Κλάουντιο Κάστρο χαιρέτισε την επιχείρηση ως «επιτυχία» και υποστήριξε ότι «μόνα θύματα ήταν οι τέσσερις αστυνομικοί». Η δήλωση προκάλεσε έκρηξη αντιδράσεων. Ακτιβιστές και οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων μίλησαν για «σφαγή που παρουσιάζεται ως επιχείρηση» και για εκτελέσεις πολιτών «με μια σφαίρα στον αυχένα ή στην πλάτη».

Κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων, το Ρίο παρέλυσε: λεωφορεία σταμάτησαν, σχολεία έκλεισαν, νοσοκομεία ανέστειλαν τη λειτουργία τους. Η πόλη ξύπνησε σε καθεστώς φόβου.

Η πολιτική και διεθνής αντίδραση

Από την Μπραζίλια, ο πρόεδρος Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα ενημερώθηκε για τα γεγονότα εκ των υστέρων. Σύμφωνα με τον υπουργό Δικαιοσύνης Ρικάρντο Λεβαντόβσκι, ο πρόεδρος «έμεινε συγκλονισμένος» από τον αριθμό των νεκρών και από το ότι μια τόσο εκτεταμένη επιχείρηση «διεξήχθη χωρίς την παραμικρή ειδοποίηση της ομοσπονδιακής κυβέρνησης».

Ανησυχία εξέφρασε και ο ΟΗΕ. Ο εκπρόσωπος του γενικού γραμματέα Αντόνιο Γκουτέρες, Στεφάν Ντουζαρίκ, κάλεσε τις βραζιλιάνικες αρχές να διερευνήσουν άμεσα το περιστατικό και να διασφαλίσουν ότι οι επιχειρήσεις ασφαλείας «θα συμμορφώνονται με το διεθνές δίκαιο και τα ανθρώπινα δικαιώματα».

«Ήρθαν για να σκοτώσουν»

Στα σοκάκια των φαβελών, το κλίμα θυμίζει εμπόλεμη ζώνη. «Η Πολιτεία ήρθε για να διαπράξει μια σφαγή», φώναζε μια γυναίκα μπροστά στις κάμερες του AFPTV, θρηνώντας πάνω από το σώμα ενός νεαρού που είχε σκεπαστεί με πράσινο σεντόνι.

Ο ακτιβιστής Ραούλ Σαντιάγκο, κάτοικος της Penha, μίλησε για «εκτελέσεις»: άνθρωποι με δεμένα χέρια, εγκαύματα, πυροβολισμούς εξ επαφής. Ο δικηγόρος Αλμπίνο Περέιρα Νέτο, που εκπροσωπεί οικογένειες θυμάτων, περιγράφει σκηνές όπου «οι κάτοικοι παραδόθηκαν και σκοτώθηκαν εν ψυχρώ».

Μια χώρα σε αναμονή απαντήσεων

Οι αρχές οφείλουν τώρα να προχωρήσουν σε πλήρη ταυτοποίηση των θυμάτων, να δημοσιοποιήσουν τις κατασχέσεις και τις συλλήψεις, και να απαντήσουν στα ερωτήματα για τον σχεδιασμό και την αναλογικότητα της επιχείρησης.

Για την κοινωνία του Ρίο, η Operação Contenção δεν είναι απλώς άλλη μία επιδρομή στις φαβέλες. Είναι το σύμβολο ενός ατέρμονου πολέμου μεταξύ του κράτους και των πιο φτωχών του πολιτών — ενός πολέμου που, όπως φαίνεται, δεν έχει νικητές.