Οι νεότερες γενιές τον αντιμετωπίζουν λιγότερο ως υποχρέωση και περισσότερο ως επιλογή. Οι αριθμοί και οι τάσεις που αποτυπώνονται στα στοιχεία της Eurostat για το 2023, σε συνδυασμό με τις κοινωνικές αλλαγές των τελευταίων δεκαετιών, αποκαλύπτουν μια σαφή μετατόπιση: οι Ευρωπαίοι παντρεύονται πιο αργά – και συχνά δεν παντρεύονται καθόλου.

Η ηλικία ανεβαίνει, οι γάμοι μειώνονται

Σήμερα, η μέση ηλικία του πρώτου γάμου ξεπερνά τα 37 έτη σε χώρες όπως η Ισπανία και η Σουηδία. Συνολικά, σε 19 χώρες της ΕΕ, η ηλικία αυτή έχει αυξηθεί θεαματικά την τελευταία εικοσαετία: για παράδειγμα, στην Ισπανία οι γυναίκες παντρεύονται κατά μέσο όρο στα 36,9 τους χρόνια (από 28,9 το 2003), ενώ οι άντρες στην Πορτογαλία πάνε στα σκαλιά του δημαρχείου κατά μέσο όρο στα 35 (από 28,1).

Αυτό συνδέεται άμεσα με τη μείωση των γάμων: το 2023 καταγράφηκαν περίπου 1,8 εκατομμύρια γάμοι στην ΕΕ, δηλαδή 4 γάμοι ανά 1.000 άτομα – ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά των τελευταίων δεκαετιών. Την ίδια στιγμή, σε χώρες όπως η Ρουμανία και η Λετονία τα ποσοστά γάμου παραμένουν υψηλότερα (5,8 και 5,6 αντίστοιχα), ενώ στην Ιταλία και τη Σλοβενία καταγράφονται οι λιγότεροι γάμοι (3 και 3,1 ανά 1.000 άτομα).

Νέα πρότυπα σχέσεων και οικογένειας

Η τάση αυτή συνοδεύεται από την όλο και πιο συχνή επιλογή των ζευγαριών να ζουν μαζί χωρίς να παντρεύονται. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, το 41,1% των παιδιών στην ΕΕ γεννήθηκε εκτός γάμου το 2023. Σε χώρες όπως η Βουλγαρία (59,7%), η Πορτογαλία (59,5%) και η Γαλλία (58,5%), πάνω από τα μισά παιδιά γεννιούνται πλέον από γονείς που δεν έχουν παντρευτεί. Αντίθετα, στην Ελλάδα το ποσοστό παραμένει αρκετά χαμηλό (9,7%), δείχνοντας ότι οι κοινωνικές νόρμες και η σχέση με την παράδοση διαφέρουν σημαντικά από χώρα σε χώρα.

Η κοινωνική αποδοχή της συγκατοίκησης, η ελευθερία επιλογών και η αποδυνάμωση του ρόλου της θρησκείας αλλάζουν το πλαίσιο μέσα στο οποίο χτίζεται σήμερα μια οικογένεια. Ο γάμος δεν είναι πλέον το αυτονόητο πρώτο βήμα.

Οι μητέρες γίνονται όλο και μεγαλύτερες

Η καθυστέρηση του γάμου επηρεάζει και τη μητρότητα. Η μέση ηλικία της πρώτης γέννας στις χώρες της ΕΕ έχει ανέβει από τα 28,8 έτη το 2013 στα 29,8 το 2023. Οι μεγαλύτερες σε ηλικία μητέρες βρίσκονται στην Ιταλία (31,8 έτη), την Ιρλανδία (31,6) και την Ισπανία (31,5). Αντίθετα, οι νεότερες μητέρες συναντώνται στη Βουλγαρία (26,9) και τη Ρουμανία (27,1).

Αξιοσημείωτο είναι και το γεγονός ότι οι γεννήσεις από μητέρες άνω των 40 έχουν υπερδιπλασιαστεί μέσα σε δύο δεκαετίες: από 2,6% το 2003 σε 6,1% το 2023 για την ΕΕ συνολικά. Στην Ελλάδα, το ποσοστό αυτό έφτασε το 10,6% – σχεδόν τετραπλάσιο. Πλέον, όλο και περισσότερες γυναίκες επιλέγουν να κάνουν παιδιά μετά τα 40, εκμεταλλευόμενες και τις τεχνολογικές εξελίξεις στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή.

Οι λόγοι πίσω από την αλλαγή
Η στροφή προς αργότερους γάμους και καθυστερημένη μητρότητα έχει πολλές ρίζες:

Οικονομική αβεβαιότητα: Η ανασφάλεια στην αγορά εργασίας, η ακρίβεια και η κρίση κατοικίας αποθαρρύνουν τη δημιουργία οικογένειας από νωρίς.

Παράταση σπουδών: Η είσοδος στην αγορά εργασίας γίνεται όλο και πιο αργά, με πολλούς νέους να επενδύουν σε μεταπτυχιακές και διδακτορικές σπουδές.

Αλλαγή προτεραιοτήτων: Η αυτοπραγμάτωση, η καριέρα και η προσωπική εξέλιξη προηγούνται του γάμου για πολλούς.

Κοινωνική αποδοχή εναλλακτικών μορφών οικογένειας: Η συγκατοίκηση χωρίς γάμο, η μονογονεϊκή οικογένεια και η συνειδητή επιλογή να μη γίνουν γονείς δεν αντιμετωπίζονται πλέον ως "παρατυπίες".

Το μέλλον του γάμου στην Ευρώπη
Η Ευρώπη φαίνεται να πηγαίνει προς μια κοινωνία όπου ο γάμος είναι λιγότερο «κανόνας» και περισσότερο «πιθανότητα». Με τις γεννήσεις εκτός γάμου να αυξάνονται, τις ηλικίες μητρότητας να ανεβαίνουν και τις προσωπικές επιλογές να διαφοροποιούνται, ο παραδοσιακός ρόλος του γάμου επαναπροσδιορίζεται. Και αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα κάτι αρνητικό – σημαίνει απλώς ότι οι κοινωνίες εξελίσσονται.