Ο γόνος της μετάλλαξης του κορωνοϊού BA.2.86, το στέλεχος JN.1, έχει γίνει η κυρίαρχη παραλλαγή SARS-CoV-2 στις ΗΠΑ, κάτι που η μητρική του παραλλαγή δεν κατάφερε. Αν και τα κρούσματα COVID-19 έχουν αυξηθεί, οι νοσηλείες και οι θάνατοι από τη νόσο εξακολουθούν να κυμαίνονται σε σημαντικά χαμηλότερα ποσοστά από ότι ήταν την ίδια περίοδο ένα χρόνο πριν.

Σύμφωνα με το άρθρο του JAMA που δημοσιεύτηκε μόλις στις 12 Ιανουαρίου 2024, παρουσιάζονται τα μέχρι σήμερα δεδομένα για τη νέα υποπαραλλαγή, τα οποία και συνοψίζουν η Παθολόγος Καθηγήτρια Επιδημιολογίας και Προληπτικής Ιατρικής Θεοδώρα Ψαλτοπούλου και η Βιολόγος Παναγιώτα Ζαχαράκη, της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ.

Όταν η BA.2.86 εντάχθηκε στην οικογένεια SARS-CoV-2 Omicron το περασμένο καλοκαίρι, φάνηκε ότι ήταν διαφορετική από την πρόγονό του, τη BA.2. Σε σύγκριση με τη BA.2, η πρωτεΐνη ακίδας της BA.2.86 φέρει περισσότερες από 30 μεταλλάξεις, υποδηλώνοντας ότι μπορεί να εξαπλωθεί πιο εύκολα. Αλλά ακόμη και οπλισμένη με αυτές τις νέες μεταλλάξεις, η BA.2.86 απέτυχε να κυριαρχήσει. Μέχρι τις αρχές Ιανουαρίου του τρέχοντος έτους, η BA.2.86 δεν ξεπέρασε το 3% μεταξύ των υπόλοιπων υποπαραλλαγών SARS-CoV-2 στις ΗΠΑ, σύμφωνα με εκτιμήσεις από τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων των ΗΠΑ (CDC).

Σε παγκόσμιο επίπεδο, η BA.2.86 αντιπροσώπευε το 8,9% των διαθέσιμων αλληλουχιών SARS-CoV-2 έως την πρώτη εβδομάδα Νοεμβρίου του 2023, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), ο οποίος ταξινόμησε την BA.2.86, συμπεριλαμβανομένων των υποπαραλλαγών της, ως υποπαραλλαγή ενδιαφέροντος.

Σε άρθρο γνώμης (4 Ιανουαρίου 2024), υποστηρίχθηκε ότι η BA.2.86 ήταν μια υποπαραλλαγή τόσο διαφορετική από τις προηγούμενες του Omicron που ο ΠΟΥ θα έπρεπε να την είχε χαρακτηρίσει ως παραλλαγή ανησυχίας και να την ονομάσει με ένα διαφορετικό ελληνικό γράμμα.

Τέσσερις εβδομάδες μετά, ο ΠΟΥ ταξινόμησε και την JN.1 ξεχωριστά, λόγω της ταχέως αυξανόμενης εξάπλωσής της. Στις αρχές Ιανουαρίου, το ποσοστό κυκλοφορίας της JN.1 μεταξύ των υποπαραλλαγών στις ΗΠΑ είχε εκτιναχθεί στο 61,6%, από μόλις 38,8% 2 εβδομάδες πριν, σύμφωνα με την εκτίμηση του CDC.

Η JN.1 φαίνεται να είναι άκρως μεταδοτική

Η πρωτεϊνική ακίδα της JN.1 φέρει μόλις 1 επιπλέον μετάλλαξη από την ακίδα της BA.2.86. Αυτή η μετάλλαξη, που ονομάζεται L455S, ενισχύει την ικανότητα του ιού να δεσμεύεται στον υποδοχέα του μετατρεπτικού ενζύμου-2 της αγγειοτενσίνης (ACE2), την είσοδο του SARS-CoV-2 στα κύτταρα. Η JN.1 φαίνεται να είναι άκρως μεταδοτική, γι’ αυτό οι δείκτες ιικού φορτίου από τον SARS-CoV-2 αυξήθηκαν. Σε μια έκθεση της 5ης Ιανουαρίου, το CDC εκτίμησε ότι σε σύγκριση με την ίδια περίοδο πέρυσι, τα επίπεδα ιικής δραστηριότητας στα λύματα ήταν 27% υψηλότερα και το ποσοστό των θετικών τεστ COVID-19 ήταν 17% υψηλότερο.

Παρά τα φαινομενικά υψηλότερα επίπεδα μόλυνσης, οι δείκτες της ασθένειας COVID που απαιτούν ιατρική και νοσοκομειακή φροντίδα ήταν χαμηλότεροι από ότι ένα χρόνο νωρίτερα, ανέφερε το CDC. Για παράδειγμα, οι επισκέψεις στα τμήματα επειγόντων περιστατικών για τον COVID-19 μειώθηκαν κατά 21%. Και το ποσοστό όλων των θανάτων στις ΗΠΑ που αποδόθηκαν στον COVID-19 ήταν 3,6% (839 θάνατοι) για την εβδομάδα που έληξε στις 30 Δεκεμβρίου 2023, σε σύγκριση με 5,2% (3658 θάνατοι) για την εβδομάδα που έληξε στις 31 Δεκεμβρίου 2022, σύμφωνα με τα προσωρινά δεδομένα του CDC.

Tα άτομα με συμπτώματα θα πρέπει να υποθέτουν ότι έχουν COVID, ακόμα και αν τα τεστ είναι αρνητικά τις πρώτες ημέρες

Δεδομένων των υψηλών ποσοστών μόλυνσης από την JN.1, τα άτομα με συμπτώματα στο αναπνευστικό θα πρέπει να υποθέσουν ότι έχουν COVID, ακόμα και αν τα τεστ βγαίνουν αρνητικά τις πρώτες ημέρες. Παρόλα αυτά, δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι προκαλείται σοβαρότερη ασθένεια. Τα υψηλότερα ποσοστά COVID και άλλες λοιμώξεις του αναπνευστικού έχουν ωθήσει τα νοσοκομεία σε μερικές πολιτείες των ΗΠΑ να επαναφέρουν την υποχρεωτικότητα της μάσκας, τουλάχιστον για το προσωπικό που αλληλεπιδρά άμεσα με ασθενείς στα δωμάτιά τους ή σε άλλους χώρους κλινικής φροντίδας, όπως για παράδειγμα το Mass General Brigham (Βoston).

Τι γνωρίζουμε για το εμβόλιο;

Τα συστατικά του εμβολίου για τον COVID πρέπει να καθοριστούν τουλάχιστον μερικούς μήνες νωρίτερα, ώστε να δοθεί χρόνος για την κατασκευή και τη διανομή, επομένως δεν προκαλεί έκπληξη ότι δεν ταιριάζουν ακριβώς με τις τρέχουσες παραλλαγές που κυκλοφορούν. Το πιο πρόσφατο εμβόλιο για τον COVID-19 στοχεύει την XBB.1.5, μια υποπαραλλαγή της Omicron της οποίας ο επιπολασμός στις ΗΠΑ είναι λιγότερο από 3%, με την έλευση των επικαιροποιημένων εμβολίων τον Σεπτέμβριο 2023. Στην περίοδο των 2 εβδομάδων που έληξαν στις 6 Ιανουαρίου, η XBB.1.5 — η οποία προέκυψε από διαφορετικό παρακλάδι του οικογενειακού δέντρου Omicron από τις BA.2.86 και JN.1 — φαινόταν να μην κυκλοφορεί στις ΗΠΑ, σύμφωνα με το CDC. Ευτυχώς, η εργαστηριακή έρευνα και τα ποσοστά νοσηλειών και θανάτων από COVID-19 υποδηλώνουν ότι το εμβόλιο XBB.1.5 εξακολουθεί να προστατεύει από σοβαρές ασθένειες στην εποχή της JN.1.

Η JN.1 φαίνεται να είναι μία από τις υποπαραλλαγές SARS-CoV-2 που διαφεύγουν του ανοσολογικού μέχρι σήμερα (ανοσοδιαφυγή). Δεδομένης της τρέχουσας εξέλιξης του SARS-CoV-2 και του εύρους των ανοσολογικών αποκρίσεων έναντι των κυκλοφορούντων παραλλαγών από τα μονοσθενή εμβόλια XBB.1.5, η τεχνική συμβουλευτική ομάδα του ΠΟΥ για τη σύνθεση εμβολίων COVID-19 συνέστησε τη διατήρηση της τρέχουσας σύνθεσης εμβολίου τον Δεκέμβριο. Αν και το επικαιροποιημένο εμβόλιο που τώρα κυκλοφορεί παγκοσμίως για τον COVID-19 μπορεί να μην αποτρέπει σταθερά λοιμώξεις που προκαλούνται από την JN.1 ή από άλλες κυκλοφορούσσες υποπαραλλαγές του Omicron, εξακολουθεί να μπορεί να μειώσει τη σοβαρότητα της νόσου σε όσους αρρωσταίνουν.

Ωστόσο, τα εμβόλια είναι αποτελεσματικά μόνο εάν οι άνθρωποι τα χρησιμοποιήσουν. Όπως φάνηκε με το δισθενές εμβόλιο που προηγήθηκε, η πρόσληψη της τελευταίας δόσης για τον COVID-19 ήταν χαμηλή. Αν και όλοι όσοι ήταν 6 μηνών και άνω ήταν κατάλληλοι για το δισθενές εμβόλιο, το οποίο ήταν διαθέσιμο από τον Σεπτέμβριο του 2022, μόνο το 17% του πληθυσμού των ΗΠΑ το είχε λάβει από τις 10 Μαΐου 2023, σύμφωνα με το CDC. Τώρα, περίπου το 29% των ενηλίκων των ΗΠΑ δήλωσαν ότι έχουν λάβει το επικαιροποιημένο εμβόλιο για τον COVID-19, συγκριτικά με το 47% που δήλωσαν ότι είχαν λάβει το εμβόλιο της γρίπης αυτής της σεζόν, σύμφωνα με έρευνα στις ΗΠΑ που διεξήχθη την πρώτη εβδομάδα του Δεκεμβρίου. Και στις ΗΠΑ, ασθενείς που νοσηλεύονται σήμερα είναι γενικά άτομα στις κατηγορίες υψηλού κινδύνου που δεν έχουν επωφεληθεί από το επικαιροποιημένο εμβόλιο.

Αναπόφευκτα, η JN.1 θα κορυφωθεί άμεσα —αν δεν το έχει ήδη κάνει— καθώς την αντικαθιστούν νεότερες, «πιο έξυπνες» παραλλαγές SARS-CoV-2. Καθώς τους επόμενους μήνες, πολλοί άνθρωποι θα μολυνθούν από την JN.1, το μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη θα έχει εμβολιαστεί ή θα έχει μολυνθεί ή και τα δύο. Καθώς αποκτούν ανοσία κατά της JN.1, ο SARS-CoV-2 θα εξελιχθεί για να την αποφεύγει, διότι ο ιός βρίσκεται υπό πίεση στο να συνεχίσει να μεταλλάσσεται, για να μπορεί να αποφύγει την ανοσία και να μολύνει καλύτερα τον άνθρωπο, με αποτέλεσμα πιθανά από το φθινόπωρο του 2024 να χρειάζεται ένα άλλο νέο επικαιροποιημένο εμβόλιο για τον COVID-19.