Ο ύπνος δεν είναι πολυτέλεια, είναι βασική βιολογική ανάγκη. Και όμως, η επιστήμη δείχνει ότι όταν τον στερούμαστε, ο εγκέφαλος αρχίζει να κάνει κάτι που ακούγεται σχεδόν απίστευτο: να καταναλώνει τμήματα του ίδιου του νευρικού ιστού.
Αυτό αποκάλυψε μια σημαντική μελέτη του 2017, δημοσιευμένη στο Journal of Neuroscience, η οποία έδειξε ότι η παρατεταμένη έλλειψη ύπνου οδηγεί τον εγκέφαλο να «τραφεί» από νευρώνες και συνάψεις, τις βασικές συνδέσεις μέσα στον νευρικό ιστό.
Τι δείχνει η έρευνα σε ποντίκια: ένας εγκέφαλος σε υπερλειτουργία
Η μελέτη πραγματοποιήθηκε από τον νευροεπιστήμονα Μικέλε Μπελέζι από το Πανεπιστήμιο Marche της Ιταλίας. Ομάδες ποντικών υποβλήθηκαν σε διαφορετικές συνθήκες ύπνου:
- από κανονικό, ποιοτικό ύπνο 8 ωρών,
- μέχρι ακραία στέρηση ύπνου επί 5 συνεχόμενες ημέρες.
Όσο λιγότερο κοιμούνταν τα ζώα, τόσο πιο δραστήριοι γίνονταν δύο κρίσιμοι τύποι εγκεφαλικών κυττάρων:
- τα αστροκύτταρα, που «καθαρίζουν» φθαρμένες συνάψεις
- τα μικρογλοιακά κύτταρα, που καταστρέφουν γηρασμένους ιστούς μέσω της διαδικασίας φαγοκυττάρωσης («devour» στα ελληνικά).
Υπό φυσιολογικές συνθήκες, αυτά τα κύτταρα βοηθούν τον εγκέφαλο να ανανεώνεται κατά τη διάρκεια του ύπνου. Αφαιρούν «άχρηστες» συνδέσεις, ενισχύουν σημαντικές μνήμες και προετοιμάζουν τον εγκέφαλο για την επόμενη μέρα.
Τι συμβαίνει όμως όταν δεν κοιμόμαστε;
Σύμφωνα με τη μελέτη, στην έλλειψη ύπνου τα αστροκύτταρα ενεργοποιούνται υπερβολικά. Αντί να καθαρίζουν ήπια τις φθαρμένες συνάψεις, αρχίζουν να «τρώνε» υγιή τμήματα του εγκεφάλου.
Όπως εξηγεί ο Μπελέζι:
«Για πρώτη φορά δείχνουμε ότι τμήματα των συνάψεων κυριολεκτικά καταναλώνονται από τα αστροκύτταρα λόγω έλλειψης ύπνου».
Τα μικρογλοιακά κύτταρα, τα οποία συνδέονται με εκφυλιστικές ασθένειες όπως το Αλτσχάιμερ, επίσης αυξάνουν δραματικά τη δραστηριότητά τους υπό στέρηση ύπνου. Αυτός ο συνδυασμός μπορεί να έχει μακροχρόνια καταστροφικές συνέπειες.
Γιατί αυτό είναι τόσο επικίνδυνο για τον άνθρωπο;
Η μελέτη σε ποντίκια θεωρείται ιδιαίτερα ανησυχητική για τους ανθρώπους, επειδή:
- Η χρόνια έλλειψη ύπνου εξουθενώνει τα προστατευτικά συστήματα του εγκεφάλου.
- Τα κύτταρα που συνήθως υποστηρίζουν την εγκεφαλική υγεία μπαίνουν σε «λειτουργία επίθεσης».
- Αυτή η κατάσταση συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο Αλτσχάιμερ, άνοιας και άλλων νευροεκφυλιστικών νόσων.
Με άλλα λόγια, το βράδυ που μένουμε άγρυπνοι για δουλειά, scrolling ή άγχος, ο εγκέφαλος δεν «παγώνει». Αντίθετα, ξεκινά να αυτοκαταστρέφεται σε μικροκλίμακα, προσπαθώντας να διαχειριστεί την υπερένταση.
Ο ύπνος ως το μεγαλύτερο εργαλείο αυτοσυντήρησης
Τα ευρήματα της μελέτης επιβεβαιώνουν κάτι που η νευροεπιστήμη επαναλαμβάνει χρόνια: Ο ύπνος δεν είναι παθητική ξεκούραση, είναι ενεργή διαδικασία καθαρισμού και αναγέννησης.
Κάθε φορά που κοιμόμαστε λίγο, όχι μόνο είμαστε κουρασμένοι. Ο εγκέφαλός μας χάνει κυριολεκτικά κομμάτια του εαυτού του.
Και κάθε φορά που κοιμόμαστε καλά, αυτά τα κύτταρα επιστρέφουν στην ισορροπία τους, επιτρέποντας στον εγκέφαλο να επιδιορθώσει, να οργανώσει και να θρέψει τον ίδιο του τον ιστό.
Η απλή, αλλά κρίσιμη εξίσωση
- Λίγος ύπνος → υπερδραστήρια κύτταρα → κατανάλωση υγιών συνάψεων → αυξημένος κίνδυνος εκφυλισμού.
- Αρκετός ύπνος → υγιής καθαρισμός → ισχυρότερη μνήμη, καθαρό μυαλό, καλύτερη μακροχρόνια υγεία.
Έτσι, αν χρειαζόσουν ακόμη έναν λόγο για να πέσεις νωρίτερα για ύπνο, η νευροεπιστήμη μόλις σου τον έδωσε, έναν από τους πιο πειστικούς.
