Ένα τρίχρονο αγόρι έχει καταπλήξει τους γιατρούς με την πρόοδό του, αφού έγινε το πρώτο άτομο στον κόσμο που πάσχει από μια καταστροφική ασθένεια και βελτιώνεται λαμβάνοντας μια πρωτοποριακή γονιδιακή θεραπεία.

Ο Όλιβερ Τσου έχει μια σπάνια κληρονομική πάθηση που ονομάζεται σύνδρομο Χάντερ ή MPSII, η οποία προκαλεί προοδευτική βλάβη στο σώμα και τον εγκέφαλο. Στις πιο σοβαρές περιπτώσεις, οι ασθενείς συνήθως πεθαίνουν πριν από την ηλικία των 20 ετών, ενώ οι επιπτώσεις περιγράφονται κάποιες φορές ως ένας τύπος άνοιας της παιδικής ηλικίας.

Εξαιτίας ενός ελαττωματικού γονιδίου, πριν από τη θεραπεία ο Όλιβερ δεν μπορούσε να παράγει ένα ένζυμο κρίσιμο για τη διατήρηση της υγείας των κυττάρων. Για πρώτη φορά παγκοσμίως, ιατρικό προσωπικό στο Μάντσεστερ προσπάθησε να σταματήσει την ασθένεια τροποποιώντας τα κύτταρα του Όλιβερ μέσω γονιδιακής θεραπείας.

Ο καθηγητής Σάιμον Τζόουνς, που ηγείται της κλινικής δοκιμής, δηλώνει στο BBC: «Περίμενα 20 χρόνια να δω ένα αγόρι όπως ο Όλιβερ να τα πηγαίνει τόσο καλά, και είναι πραγματικά συναρπαστικό». Στο επίκεντρο αυτής της αξιοσημείωτης ιστορίας βρίσκονται ο Όλιβερ, ο πρώτος από πέντε αγόρια σε όλο τον κόσμο που λαμβάνει τη θεραπεία και η οικογένεια Τσου, από την Καλιφόρνια, που εμπιστεύτηκε την ιατρική ομάδα στο Βασιλικό Παιδιατρικό Νοσοκομείο του Μάντσεστερ.

Έναν χρόνο μετά την έναρξη της θεραπείας, ο Όλιβερ φαίνεται πλέον να αναπτύσσεται φυσιολογικά. «Κάθε φορά που το συζητάμε θέλω να κλάψω γιατί είναι πραγματικά απίστευτο», λέει η μητέρα του, η Τζίνγκρου. Το BBC παρακολουθεί την ιστορία του Όλιβερ για περισσότερο από έναν χρόνο, συμπεριλαμβανομένου του τρόπου με τον οποίο επιστήμονες στο Ηνωμένο Βασίλειο ανέπτυξαν πρώτοι την πρωτοποριακή γονιδιακή θεραπεία και πώς η κλινική δοκιμή που διεξάγεται παραλίγο να μην ξεκινήσει λόγω έλλειψης χρηματοδότησης.

Η ιστορία του Όλιβερ και η ασθένεια

Τον Δεκέμβριο του 2024 συναντάμε για πρώτη φορά τον Όλιβερ και τον πατέρα του, τον Ρίκι, στην κλινική ερευνητική μονάδα του Βασιλικού Παιδιατρικού Νοσοκομείου Μάντσεστερ. Είναι μια σημαντική ημέρα. Από τότε που διαγνώστηκε με σύνδρομο Χάντερ τον Απρίλιο, η ζωή του Όλιβερ, όπως και του μεγαλύτερου αδελφού του, του Σκάιλερ, που επίσης έχει την πάθηση, κυριαρχείται από επισκέψεις σε νοσοκομεία. Ο Σκάιλερ είχε παρουσιάσει κάποια καθυστερημένη ανάπτυξη στην ομιλία και τον συντονισμό, όμως αυτό είχε αρχικά αποδοθεί στο γεγονός ότι γεννήθηκε την περίοδο της πανδημίας του Covid. Ο Ρίκι εξηγεί ότι η διάγνωση των γιων του ήταν σοκ. «Όταν μαθαίνεις για το σύνδρομο Χάντερ, το πρώτο πράγμα που σου λέει ο γιατρός είναι “Μην μπεις στο ίντερνετ και το ψάξεις, γιατί θα βρεις τις χειρότερες περιπτώσεις και θα απογοητευτείς πολύ”». «Αλλά, όπως όλοι, το ψάχνεις και λες: “Θεέ μου, είναι αυτό που θα συμβεί και στους δύο γιους μου;“».

Τα παιδιά γεννιούνται φαινομενικά υγιή, όμως περίπου στην ηλικία των δύο αρχίζουν να εμφανίζουν συμπτώματα. Αυτά ποικίλλουν και μπορεί να περιλαμβάνουν αλλαγές στα χαρακτηριστικά του προσώπου, δυσκαμψία των άκρων και κοντό ανάστημα. Η πάθηση μπορεί να προκαλέσει βλάβη σε όλο το σώμα, συμπεριλαμβανομένων της καρδιάς, του ήπατος, των οστών και των αρθρώσεων, ενώ στις πιο σοβαρές περιπτώσεις μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρή νοητική αναπηρία και προοδευτική νευρολογική έκπτωση. Το σύνδρομο Χάντερ εμφανίζεται σχεδόν αποκλειστικά σε αγόρια. Είναι εξαιρετικά σπάνιο, επηρεάζοντας ένα στα 100.000 αρσενικά νεογνά στον κόσμο.

Μέχρι σήμερα, το μόνο διαθέσιμο φάρμακο ήταν το Ελαπρέιζ, το οποίο κοστίζει περίπου 300.000 λίρες ανά ασθενή, ετησίως και μπορεί να επιβραδύνει τις σωματικές επιπτώσεις της νόσου. Ωστόσο, το φάρμακο δεν μπορεί να περάσει τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό και έτσι δε βοηθά στα γνωστικά συμπτώματα.

Εκείνη την ημέρα, ο Όλιβερ συνδέθηκε σε ένα μηχάνημα, ώστε να αφαιρεθούν κάποια από τα κύτταρά του, το πρώτο κρίσιμο βήμα για την προσπάθεια αναστολής της γενετικής του διαταραχής σε αυτή τη μοναδική θεραπεία. «Το αίμα του περνάει μέσα από μια εξελιγμένη μηχανή που συλλέγει έναν συγκεκριμένο τύπο κυττάρων που ονομάζονται βλαστοκύτταρα, τα οποία θα σταλούν σε εργαστήριο για να τροποποιηθούν και στη συνέχεια θα του χορηγηθούν πίσω», εξηγεί η σύμβουλος παιδιατρικής αιματολογίας, η γιατρός Κλερ Χόργκαν.

Η πρωτοποριακή θεραπεία

Τα κύτταρα του Όλιβερ συσκευάζονται προσεκτικά και αποστέλλονται σε εργαστήριο στο νοσοκομείο Γκρέιτ Όρμοντ Στριτ στο Λονδίνο. Στο σύνδρομο Χάντερ, ένα γενετικό σφάλμα σημαίνει ότι τα κύτταρα δεν διαθέτουν τις οδηγίες για την παραγωγή ενός ενζύμου, της ιδουρονάτης -2- σουλφατάσης (IDS), που είναι απαραίτητο για τη διάσπαση μεγάλων μορίων σακχάρων, τα οποία με τον χρόνο συσσωρεύονται στους ιστούς και τα όργανα. Οι επιστήμονες εισάγουν το ελλείπον γονίδιο IDS σε έναν ιό, από τον οποίο έχει αφαιρεθεί το γενετικό υλικό ώστε να μην μπορεί να προκαλέσει ασθένεια.

Παρόμοια μέθοδος έχει χρησιμοποιηθεί και σε άλλες γονιδιακές θεραπείες, όπως στη θεραπεία για μια άλλη σπάνια κληρονομική πάθηση, τη MLD. Η δρ Κάρεν Μπάκλαντ, από την Υπηρεσία Θεραπειών Κυττάρων και Γονιδίων στο Γκρέιτ Όρμοντ Στριτ, εξηγεί: «Χρησιμοποιούμε τη μηχανή από τον ιό για να εισαγάγουμε ένα λειτουργικό αντίγραφο του ελαττωματικού γονιδίου σε καθένα από τα βλαστοκύτταρα. Όταν αυτά επιστρέψουν στον Όλιβερ, θα πρέπει να επαναποικίσουν τον μυελό των οστών του και να αρχίσουν να παράγουν νέα λευκά αιμοσφαίρια και το καθένα από αυτά θα παράγει, ελπίζουμε, την ελλείπουσα πρωτεΐνη [το ένζυμο] στο σώμα του».

Παραμένει, ωστόσο, το ζήτημα του τρόπου με τον οποίο θα εισαχθεί επαρκής ποσότητα του ελλείποντος ενζύμου στον εγκέφαλο. Για να αντιμετωπιστεί αυτό, το εισαγόμενο γονίδιο τροποποιείται, ώστε το ένζυμο που παράγει να περνά τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό πιο αποτελεσματικά.

Τον Φεβρουάριο του 2025 συναντάμε ξανά τον Όλιβερ στην κλινική ερευνητική μονάδα στο Βασιλικό Παιδιατρικό Νοσοκομείο του Μάντσεστερ. Αυτή τη φορά συνοδεύεται από τη μητέρα του, την Τζίνγκρου, ενώ ο Ρίκι έχει μείνει στην Καλιφόρνια για να φροντίσει τον Σκάιλερ. Υπάρχει μια αίσθηση προσμονής, καθώς ένα μέλος της ερευνητικής ομάδας ανοίγει μια μεγάλη μεταλλική δεξαμενή κρυοσυντήρησης, όπου τα γονιδιακά τροποποιημένα βλαστοκύτταρα του Όλιβερ είναι κατεψυγμένα, έχοντας επιστρέψει από το Γκρέιτ Όρμοντ Στριτ. Μια μικρή, διάφανη σακούλα έγχυσης αφαιρείται και θερμαίνεται σταδιακά σε θερμοκρασία σώματος μέσα σε ένα δοχείο με υγρό.

Μετά από πολλαπλούς ελέγχους, μια νοσηλεύτρια τραβά το διάφανο υγρό που περιέχει περίπου 125 εκατομμύρια γονιδιακά τροποποιημένα βλαστοκύτταρα σε μια σύριγγα. Ο Όλιβερ είναι εξοικειωμένος με τα νοσοκομεία, όμως ανησυχεί και κουνιέται, καθώς η ερευνητική νοσηλεύτρια εγχέει αργά τη θεραπεία, περίπου όσο μια κούπα, σε έναν καθετήρα στο στήθος του. Η Τζίνγκρου κρατά τον Όλιβερ σταθερό στην αγκαλιά της.

Τον Μάιο του 2025, ο Όλιβερ επιστρέφει στο Μάντσεστερ για κρίσιμες εξετάσεις προκειμένου να διαπιστωθεί εάν η θεραπεία αποδίδει. Αυτή τη φορά παρίσταται ολόκληρη η οικογένεια. Συναντιόμαστε σε ένα πάρκο στο κέντρο του Μάντσεστερ και είναι αμέσως εμφανές ότι τα πράγματα δείχνουν θετικά. Ο Όλιβερ είναι πιο κινητικός και πιο περίεργος από κάθε προηγούμενη φορά. Βέβαια, τώρα έχει την ελευθερία να παίξει και δε βρίσκεται στο νοσοκομείο, όμως φαίνεται πιο ζωηρός και υγιής. Ο Ρίκι είναι ενθουσιασμένος: «Τα πάει πολύ καλά. Έχουμε δει πρόοδο στην ομιλία του και στην κινητικότητά του. Μέσα σε μόλις τρεις μήνες έχει ωριμάσει».

Τα αποτελέσματα της θεραπείας

Το πραγματικά μεγάλο νέο είναι ότι ο Όλιβερ μπόρεσε να σταματήσει την εβδομαδιαία έγχυση του ελλείποντος ενζύμου. «Θέλω να τσιμπάω τον εαυτό μου κάθε φορά που λέω ότι ο Όλιβερ παράγει τα δικά του ένζυμα», λέει η Τζίνγκρου. «Κάθε φορά που μιλάμε γι’ αυτό θέλω να κλάψω γιατί είναι πραγματικά τόσο απίστευτο». Μου λέει ότι είναι «τόσο διαφορετικός» σε σχέση με πριν από τη θεραπεία, μιλάει «πάρα πολύ» και συμμετέχει περισσότερο με άλλα παιδιά. Είναι υπέροχο που συναντάμε επιτέλους τον πεντάχρονο Σκάιλερ, ο οποίος είναι πολύ προστατευτικός και τρυφερός προς τον μικρότερο αδελφό του. «Η ευχή μου στο αστέρι είναι για τον Σκάιλερ, να μπορέσει να λάβει την ίδια θεραπεία», λέει ο Ρίκι. «Νιώθω ότι ο Όλιβερ έκανε μια επανεκκίνηση στη ζωή του και θέλω το ίδιο για τον Σκάιλερ, παρόλο που είναι λίγο μεγαλύτερος».

Αρχικά θεωρήθηκε ότι ο Όλιβερ ήταν πολύ μεγάλος για τη δοκιμή, καθώς η θεραπεία δεν μπορεί να αντιστρέψει υπάρχουσα βλάβη, όμως οι εξετάσεις έδειξαν ότι ήταν ακόμη σε μεγάλο βαθμό ανεπηρέαστος. Ο Σκάιλερ φαίνεται να βρίσκει χαρά στον κόσμο γύρω του και είναι πρόθυμος να κρατήσει το χέρι μου και να μιλήσει, καθώς περπατάμε προς το πάρκο. Ο Ρίκι εξηγεί ότι ο Σκάιλερ έχει καθυστερημένη ανάπτυξη στην ομιλία και τις κινητικές δεξιότητες, αλλά υποβάλλεται σε θεραπεία εγχύσεων, η οποία μεταφέρει την αγωγή στο σώμα του, όμως όχι στον εγκέφαλο.

Ο Όλιβερ επιστρέφει στο Μάντσεστερ κάθε τρεις μήνες για μερικές ημέρες παρακολούθησης. Στα τέλη Αυγούστου, περαιτέρω έλεγχοι επιβεβαιώνουν ότι η γονιδιακή θεραπεία λειτουργεί. Ο Όλιβερ αναπτύσσεται ξεκάθαρα και μέχρι σήμερα βρίσκεται εννέα μήνες μετά τη θεραπεία. Ο καθηγητής Τζόουνς, τον οποίο ο Όλιβερ αποκαλεί Άγιο Βασίλη λόγω της λευκής γενειάδας του, δηλώνει χαμογελαστός: «Πριν από τη μεταμόσχευση ο Όλιβερ δεν παρήγαγε καθόλου ένζυμο και τώρα παράγει εκατοντάδες φορές το φυσιολογικό». «Αλλά το πιο σημαντικό είναι ότι βλέπουμε πως βελτιώνεται, μαθαίνει, έχει νέες λέξεις και δεξιότητες και κινείται πολύ πιο εύκολα».

Συγκρατημένη αισιοδοξία

Ωστόσο, ο καθηγητής Τζόουνς προειδοποιεί: «Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί και να μην παρασυρθούμε από τον ενθουσιασμό όλου αυτού, όμως τα πράγματα είναι όσο καλύτερα θα μπορούσαν να είναι αυτή τη χρονική στιγμή». Στον κήπο ταράτσας του νοσοκομείου, ο Όλιβερ παίζει με τον πατέρα του. «Είναι σαν ένα εντελώς διαφορετικό παιδί. Τρέχει παντού, δε σταματά να μιλάει», λέει ο Ρίκι. «Το μέλλον για τον Όλιβερ φαίνεται πολύ φωτεινό και ελπίζουμε ότι αυτό σημαίνει πως περισσότερα παιδιά θα λάβουν τη θεραπεία».

Συνολικά, πέντε αγόρια έχουν ενταχθεί στη δοκιμή από τις ΗΠΑ, την Ευρώπη και την Αυστραλία. Κανένα δεν προέρχεται από το Ηνωμένο Βασίλειο, καθώς οι ασθενείς εκεί διαγνώστηκαν πολύ αργά για να πληρούν τις προϋποθέσεις. Όλα τα αγόρια θα παρακολουθούνται για τουλάχιστον δύο χρόνια. Εάν η δοκιμή κριθεί επιτυχής, το νοσοκομείο και το πανεπιστήμιο ελπίζουν να συνεργαστούν με άλλη βιοτεχνολογική εταιρεία, προκειμένου να λάβει άδεια η θεραπεία. Ο καθηγητής Τζόουνς αναφέρει ότι η ίδια προσέγγιση γονιδιακής θεραπείας εφαρμόζεται και σε άλλες γενετικές διαταραχές.