Λιγότεροι από 50 άνθρωποι σε όλο τον πλανήτη διαθέτουν το εξαιρετικά σπάνιο Rh-null, τον τύπο αίματος που οι επιστήμονες αποκαλούν «χρυσό αίμα». Ένα είδος τόσο δυσεύρετο που θα μπορούσε να σώσει ζωές, αλλά ταυτόχρονα τόσο πολύτιμο, ώστε οι ερευνητές επιταχύνουν πλέον τις προσπάθειες να το δημιουργήσουν στο εργαστήριο.

Ο Αμερικανικός Ερυθρός Σταυρός χαρακτηρίζει έναν τύπο αίματος «σπάνιο» όταν εμφανίζεται σε λιγότερο από 1 στους 1.000 ανθρώπους. Το Rh-null, όμως, εντοπίζεται σε περίπου 1 στους 6 εκατομμύρια, γεγονός που το καθιστά τον σπανιότερο όλων. Για να γίνει κατανοητό γιατί είναι τόσο ξεχωριστό, χρειάζεται πρώτα μια εικόνα για το πώς κατηγοριοποιούνται οι ομάδες αίματος.

Οι ομάδες προκύπτουν από τα αντιγόνα –πρωτεΐνες και σάκχαρα– που υπάρχουν στα ερυθρά αιμοσφαίρια και λειτουργούν ως «ταυτότητα» για το ανοσοποιητικό. Αν κάποιος λάβει μετάγγιση αίματος με διαφορετικά αντιγόνα, ο οργανισμός δημιουργεί αντισώματα που επιτίθενται στο ξένο αίμα, κάτι που μπορεί να γίνει επικίνδυνο. Όπως εξηγεί ο καθηγητής κυτταρικής βιολογίας Άσ Τόι στο BBC, μια δεύτερη έκθεση στο ίδιο «ασύμβατο» αίμα μπορεί να απειλήσει τη ζωή του λήπτη.

Τα συστήματα που προκαλούν τις ισχυρότερες αντιδράσεις είναι το ABO και το Rhesus (Rh). Το ABO καθορίζει αν κάποιος έχει τα αντιγόνα Α, Β, και τα δύο ή κανένα. Το Rh δείχνει αν κάποιος είναι «θετικός» ή «αρνητικός» στο αντιγόνο RhD. Μαζί δίνουν τις γνωστές οκτώ βασικές ομάδες: A+, A-, B+, B-, AB+, AB-, O+ και O-.

Το O- θεωρείται ο κλασικός «καθολικός δότης», αφού δεν φέρει τα αντιγόνα A, B ή RhD. Όμως το σύστημα Rh δεν περιορίζεται στο D — περιλαμβάνει πάνω από 50 διαφορετικά αντιγόνα. «Το RhD είναι απλώς το πιο πιθανό να προκαλέσει αντίδραση», λέει ο Δρ Ζάχερ Ότροκ από την Cleveland Clinic. «Δεν είναι όμως το μόνο που έχει σημασία».

freepik

Αυτό είναι που κάνει το Rh-null τόσο μοναδικό: τα άτομα που το φέρουν δεν έχουν κανένα από τα Rh αντιγόνα. Αυτό σημαίνει ότι ακόμη και μια μετάγγιση O- μπορεί να δημιουργήσει σοβαρή ανοσολογική αντίδραση. Μπορούν να δεχτούν αίμα μόνο από άλλους Rh-null δότες, κάτι που περιορίζει τη δεξαμενή σχεδόν στο μηδέν. Παράλληλα, όμως, το Rh-null μπορεί να χορηγηθεί σε ανθρώπους με εξαιρετικά σπάνια Rh προφίλ, γι’ αυτό και θεωρείται ανεκτίμητο.

Επειδή η φυσική του παρουσία είναι σχεδόν ανύπαρκτη, οι επιστήμονες προσπαθούν να το δημιουργήσουν τεχνητά. Το 2018, ο Άσ Τόι και η ομάδα του επέτυχαν να αναπαράγουν Rh-null στο εργαστήριο με χρήση της τεχνικής CRISPR-Cas9 – μιας τεχνολογίας που, αν και εντυπωσιακή, παραμένει αυστηρά ρυθμιζόμενη. Θα χρειαστούν χρόνια μέχρι το εργαστηριακό Rh-null να φτάσει με ασφάλεια στους ασθενείς.

Μέχρι τότε, ο Τόι συμμετέχει στη μελέτη RESTORE, την πρώτη δοκιμή που εξετάζει τη μετάγγιση εργαστηριακά παραγόμενων ερυθρών αιμοσφαιρίων από βλαστοκύτταρα δότη σε ανθρώπους. Όπως λέει, η κλασική αιμοδοσία παραμένει ασύγκριτα πιο γρήγορη και οικονομική, και οι δότες θα χρειάζονται για πολλά χρόνια ακόμη. Όμως για όσους έχουν εξαιρετικά σπάνιες ομάδες αίματος, η καλλιέργεια μεγαλύτερων ποσοτήτων στο εργαστήριο μπορεί στο μέλλον να αλλάξει τα πάντα.