Από τον Φεβρουάριο του 2020, οι κάτοικοι και οι επισκέπτες του Λουξεμβούργου ανεβαίνουν σε λεωφορεία, τρένα και τραμ χωρίς να πληρώνουν ούτε σεντ. Η κίνηση αυτή έχει αγκαλιαστεί μαζικά, με πολλούς να τη χαρακτηρίζουν όχι απλώς χρήσιμη, αλλά σχεδόν αυτονόητη, ένα νέο κοινωνικό δικαίωμα.

«Η μετακίνηση πρέπει να είναι προσβάσιμη για όλους και τώρα πια είναι», δήλωσε το 2023 ο καθηγητής Ben Dratwicki. «Όπως έχεις δικαίωμα στη δουλειά, έτσι πρέπει να έχεις και στη μετακίνηση χωρίς κόστος».

Γιατί το Λουξεμβούργο είπε αντίο στα εισιτήρια

Το πρόγραμμα εισήχθη για να αναχαιτίσει τη χρήση του αυτοκινήτου. Με σχεδόν 700 αυτοκίνητα ανά 1.000 κατοίκους (το υψηλότερο ποσοστό στην Ε.Ε.), το μικρό ευρωπαϊκό κράτος ασφυκτιούσε από κυκλοφοριακή συμφόρηση και εκπομπές ρύπων.

Η κατάργηση των κομίστρων έκανε τη δημόσια συγκοινωνία πιο ελκυστική και πιο απλή. «Εφόσον δεν πληρώνεις τίποτα, το σκέφτεσαι λιγότερο. Απλώς ανεβαίνεις», δήλωσε ο Edgar Bisenius, λογιστής στο Λουξεμβούργο.

Ωστόσο, όπως επισημαίνουν ειδικοί όπως ο ερευνητής Merlin Gillard, η «κουλτούρα του αυτοκινήτου» παραμένει κυρίαρχη και δύσκολα αλλάζει με ένα μόνο μέτρο.

Τι προσφέρει το σύστημα και σε ποιους

Από τις 29 Φεβρουαρίου του 2020, όλα τα μέσα μεταφοράς εντός Λουξεμβούργου, λεωφορεία, τραμ, τρένα, είναι εντελώς δωρεάν, εκτός αν κάποιος επιλέξει πρώτη θέση. Το μέτρο καλύπτει ολόκληρη τη χώρα και ισχύει και για τους τουρίστες.

Πριν την κατάργηση, τα εισιτήρια απέφεραν στο κράτος 41 εκατ. ευρώ τον χρόνο, μόλις ένα μικρό μέρος του συνολικού κόστους λειτουργίας (500+ εκατ. ευρώ). Η χρηματοδότηση πλέον προέρχεται από το φορολογικό σύστημα, με τους υψηλότερους εισοδηματίες να επωμίζονται μεγαλύτερο βάρος.

«Το πληρώνουν όλοι, αλλά αναλογικά. Είναι δίκαιο και προωθεί την ισότητα», υποστήριξε ο Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης Φρανσουά Μπάους.

Ταυτόχρονα, η δημόσια επένδυση όχι μόνο δεν μειώθηκε αλλά ενισχύθηκε: νέα δίκτυα τραμ, βελτιώσεις στο σιδηροδρομικό σύστημα, τακτικά δρομολόγια χωρίς συμφόρηση.

Η ουσία: Βιωσιμότητα ή κοινωνική πολιτική;

Το Λουξεμβούργο απέδειξε ότι η δωρεάν μεταφορά μπορεί να εφαρμοστεί εθνικά με κόστος, αλλά και οφέλη. Αν και η περιβαλλοντική επίδραση είναι ακόμα αμφίβολη, ο κοινωνικός αντίκτυπος είναι σαφής: πρόσβαση, απλότητα, ελευθερία.

Σε μια εποχή όπου η «οικονομία της εμπειρίας» μετράται σε gigabytes και χιλιόμετρα, το Λουξεμβούργο έχει επιλέξει κάτι ριζικά ανθρώπινο: δωρεάν μετακίνηση για όλους.