Για χιλιάδες χρόνια, από τον αρχαίο ελληνικό μύθο μέχρι τη σύγχρονη λογοτεχνία και την τηλεόραση, οι άνθρωποι απεικονίζουν τις κουκουβάγιες ως συνετές και σοφές. Η έξυπνη κουκουβάγια εμφανίζεται παντού, από την Ιλιάδα μέχρι τον Γουίνι το Αρκουδάκι. Αλλά, όπως αποδεικνύεται, αν και είναι εξαιρετικές στο κυνήγι, οι κουκουβάγιες πιθανότατα δεν είναι πιο έξυπνες από πολλά άλλα πουλιά.
Στην πραγματικότητα, μπορεί να είναι πολύ χειρότερες στην επίλυση προβλημάτων από άλλα μυαλωμένα πουλιά όπως τα κοράκια και οι παπαγάλοι. Μια μελέτη του 2013 διαπίστωσε ότι οι μεγάλες γκρίζες κουκουβάγιες απέτυχαν επανειλημμένα σε ένα απλό γνωστικό τεστ (τραβώντας ένα κορδόνι για να πάρουν μια λιχουδιά) που είχε επιλυθεί με επιτυχία από πολλά άλλα είδη πτηνών. Τα κοράκια συχνά κατατάσσονται ως ένα από τα πιο έξυπνα μη ανθρώπινα είδη μαζί με τα δελφίνια και τους χιμπατζήδες.
Οι κουκουβάγιες μπορεί να μην είναι τόσο έξυπνες, αλλά αυτό δεν τις κάνει χαζές. Μελέτες έχουν βρει ότι ορισμένες κουκουβάγιες ασκούν πραγματικά μια πρωτόγονη μορφή χρήσης εργαλείων. Σύμφωνα με μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Nature, οι κουκουβάγιες που ραμφίζουν έχουν παρατηρηθεί να χρησιμοποιούν κοπριά ζώων για να παρασύρουν σκαθάρια στα λαγούμια τους.
Ωστόσο, ενώ η χρήση εργαλείων από ζώα είναι πάντα εντυπωσιακή, αυτό δεν σημαίνει πραγματικά ότι οι κουκουβάγιες είναι «σοφές» για τα ανθρώπινα πρότυπα. Οι κουκουβάγιες από μόνες τους είναι εξαιρετικά ζώα. Είναι απίστευτοι κυνηγοί που έχουν εξελίξει την ακοή τους, το καμουφλάρισμα του φτερώματος και τα μοναδικά σωληνοειδή μάτια που τους βοηθούν να πιάσουν τη λεία τους.
Αλλά, αν οι κουκουβάγιες δεν είναι οι μυστηριώδεις φύλακες των μυστικών της ζωής, κρύβοντας βαθιές δεξαμενές σοφίας πίσω από τα γιγάντια κίτρινα μάτια τους, τότε γιατί τις σκεφτόμαστε τόσο συχνά με αυτόν τον τρόπο; Από πού προέρχεται αυτή η ιδέα;
Ενώ πολλοί πολιτισμοί εμπεριέχουν τις κουκουβάγιες στη μυθολογία τους, δεν βλέπουν όλες οι κοινωνίες τις κουκουβάγιες ως σοφές. Στην Ινδία, για παράδειγμα, οι κουκουβάγιες συνδέονται με τον παράνομο πλούτο και την ανοησία παρά με τη σοφία. Ο διάχυτος μύθος της σοφής κουκουβάγιας, εντωμεταξύ, πιθανότατα προήλθε από θρύλους της αρχαίας ελληνικής θεάς Αθηνάς. Η θεά της σοφίας, η Αθηνά απεικονιζόταν συχνά στην τέχνη να κρατά μια κουκουβάγια ή περιγράφεται στα λογοτεχνικά έργα ως « να έχει μάτια κουκουβάγιας» ή ακόμα και «με μορφή κουκουβάγιας».
Τα μεγάλα μάτια της κουκουβάγιας μπορεί να την οδήγησαν στο να χαρακτηριστεί ως σοφή στη λογοτεχνία. Τα εντυπωσιακά μάτια του πουλιού μπορεί να μην έχουν τις απαντήσεις στα μυστήρια του σύμπαντος, αλλά εξυπηρετούν έναν ειδικό σκοπό. Το μέγεθος τους δίνει ένα είδος νυχτερινής όρασης, επιτρέποντάς τους να εντοπίζουν μακριά θηράματα στο σκοτάδι. Αλλά τα μάτια τους δεν είναι χωρίς καθόλου ελαττώματα. Από κοντά, ο κόσμος γίνεται θολός, έτσι οι κουκουβάγιες χρησιμοποιούν τα μικρά φτερά με τρίχες στο ράμφος και τα νύχια τους για να αισθανθούν το άμεσο περιβάλλον τους.
Επειδή τα μάτια τους είναι σωληνοειδή αντί για σφαιρικά (που σημαίνει ότι εκτείνονται βαθιά στο κεφάλι τους) οι κουκουβάγιες δεν μπορούν να έχουν καλή περιφερειακή όραση. Αντίθετα, πρέπει να κινήσουν ολόκληρο το κεφάλι τους για να κοιτάξουν τριγύρω.
