Η λέξη «γκέτο» χρησιμοποιείται σήμερα για να περιγράψει κάθε φτωχή ή περιθωριοποιημένη συνοικία μιας πόλης. Όμως η πραγματική της προέλευση είναι πολύ πιο συγκεκριμένη και πολύ πιο σκοτεινή.

Από το «geto» στο «ghetto»

Η ιστορία ξεκινά στη Βενετία του 16ου αιώνα. Το 1516, η Δημοκρατία της Βενετίας αποφάσισε να περιορίσει τους Εβραίους κατοίκους της σε μια μικρή νησίδα της πόλης, ένα πρώην βιομηχανικό συγκρότημα όπου λειτουργούσε χυτήριο μετάλλων. Η βενετσιάνικη λέξη για το χυτήριο ήταν “geto” (από το ιταλικό gettare, δηλαδή «ρίχνω» ή «χυτεύω»).

Οι Γερμανοεβραίοι κάτοικοι που μεταφέρθηκαν εκεί προφέρονταν τη λέξη με βαριά προφορά, “ghetto”. Έτσι γεννήθηκε ο όρος που έμελλε να περιγράψει μια ολόκληρη ιστορική πραγματικότητα αποκλεισμού.

Το πρώτο «γκέτο» της Ευρώπης

Το Ghetto Nuovo της Βενετίας ήταν το πρώτο επίσημο γκέτο της Ευρώπης. Οι πόρτες του έκλειναν κάθε βράδυ με σιδερένιες πύλες και οι φρουροί εμπόδιζαν την έξοδο των κατοίκων μέχρι το πρωί.

Οι Εβραίοι μπορούσαν να ασκούν μόνο συγκεκριμένα επαγγέλματα, κυρίως τοκογλυφία και εμπόριο ρούχων, και έπρεπε να φορούν διακριτικά σημάδια στα ρούχα τους.

Παρά τους περιορισμούς, η κοινότητα άνθησε πολιτιστικά: στη Βενετία λειτουργούσαν πέντε συναγωγές, εβραϊκά σχολεία και ένα από τα πρώτα τυπογραφεία εβραϊκών βιβλίων στην Ευρώπη.

Από την Ιταλία στην παγκόσμια γλώσσα

Ο όρος εξαπλώθηκε τον 17ο και 18ο αιώνα σε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις, στη Ρώμη, στη Βαρσοβία, στη Βουδαπέστη, όπου δημιουργήθηκαν αντίστοιχες συνοικίες για Εβραίους.

Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η λέξη «γκέτο» πήρε μια ακόμη πιο τραγική διάσταση: τα εβραϊκά γκέτο της ναζιστικής Ευρώπης, όπως στη Βαρσοβία ή το Λοτζ, έγιναν τόποι εξόντωσης, προθάλαμοι για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Μεταπολεμικά, η λέξη πέρασε στην αμερικανική κοινωνία, για να περιγράψει τις φτωχές αστικές συνοικίες των Αφροαμερικανών, αλλά και κάθε περιοχή όπου μια ομάδα ανθρώπων ζει απομονωμένη από την υπόλοιπη κοινωνία.

Από σύμβολο αποκλεισμού σε όρο ταυτότητας

Σήμερα, η λέξη «γκέτο» έχει πάρει καινούριες σημασίες, από τον κοινωνιολογικό όρο μέχρι τη γλώσσα της ποπ κουλτούρας. Στη μουσική, τη μόδα ή τα social media, το “from the ghetto” μπορεί να σημαίνει υπερηφάνεια, αυθεντικότητα, αντίσταση.

Όμως πίσω από αυτή την πολιτισμική ανατροπή, παραμένει η μνήμη μιας λέξης που γεννήθηκε από τον αποκλεισμό και επιβίωσε μέσα από τους αιώνες σαν μια σιωπηλή υπενθύμιση: ότι ο κοινωνικός αποκλεισμός έχει πάντα γεωγραφία και όνομα.

Το Ghetto Nuovo της Βενετίας υπάρχει ακόμα. Οι επισκέπτες μπορούν να δουν τις παλιές πύλες, τις συναγωγές και τα σπίτια που χτίστηκαν με ύψος πέντε ορόφων, μια προσπάθεια να χωρέσουν περισσότεροι άνθρωποι σε λίγα τετραγωνικά μέτρα.