1922 – Στις 6.30 π.μ., ανακοινώνεται η ετυμηγορία για την «δίκη των έξι», των υπαίτιων της Μικρασιατικής καταστροφής. 5 ώρες αργότερα, οι καταδικασθέντες εκτελέσθηκαν στο Γουδί

Ως «δίκη των έξι», έχει μείνει στην ιστορία η δίκη των πρωταίτιων της Μικρασιατικής Καταστροφής. Στο εδώλιο του έκτακτου στρατοδικείου έκατσαν επτά πολιτικοί και ένας στρατιωτικός, έξι από τους οποίους καταδικάσθηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν.

Η δίκη έγινε στην Παλαιά Βουλή και ξεκίνησε στις 31 Οκτωβρίου του 1922 και τερματίστηκε στις 15 Νοεμβρίου. Μετά από την Μικρασιατική Καταστροφή, οι συνταγματάρχες Πλαστήρας και Γονατάς μαζί με τον αντιπλοίαρχο Φωκά, έκαναν στρατιωτικό κίνημα που προκάλεσε την παραίτηση της κυβέρνησης αλλά και του Βασιλιά Κωνσταντίνου. Ο χαρακτήρας και η ιδέα για το στρατιωτικό κίνημα ήταν πως στην Μικρασιατική εκστρατεία, «ο ελληνικός στρατός δεν νικήθηκε, αλλά προδόθηκε».

Στην Αθήνα συγκροτείται Επαναστατική Επιτροπή, διατάζοντας τις συλλήψεις δεκάδες συλλήψεις αντιβενιζελικών πολιτικών. Στην πλατεία Συντάγματος, συγκεντρώνεται πλήθος κόσμου (100.000), ζητώντας την παραδειγματική τιμωρία των υπεύθυνων της τραγωδίας, στις 9 Οκτωβρίου.

Οι σκληροπυρηνικοί του στρατού όπως ο Πάγκαλος και ο Οθωναίος, αλλά και ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου, ζητούν εκτελέσεις. Ο Πλαστήρας από την άλλη, ήθελε. Στο πλευρό του είχε τους πιο μετριοπαθείς στρατιωτικούς και πολιτικούς. Οι Μεγάλες Δυνάμεις ζητούσαν το ίδιο. Οι δυο πλευρές συμβιβάστηκαν με την ίδρυση έκτακτου στρατοδικείου, αν και από την φύση του δεν έδινε σε καμία περίπτωση την εντύπωση για μια δίκαιη δίκη.

Στο πόρισμα της Επιτροπής που εκδόθηκε στις 24 Οκτωβρίου, σε δίκη παραπέμφθηκαν, οκτώ πρόσωπα με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας. Οι οκτώ ήταν:

• Δημήτριος Γούναρης (59 ετών, πρώην Πρωθυπουργός)
• Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης (68 ετών, πρώην Πρωθυπουργός)
• Νικόλαος Στράτος (50 ετών, πρώην Πρωθυπουργός )
• Νικόλαος Θεοτόκης (44 ετών, Υπουργός Στρατιωτικών στην κυβέρνηση Πρωτοπαπαδάκη)
• Γεώργιος Μπαλτατζής (56 ετών, Υπουργός Εξωτερικών στις κυβερνήσεις Γούναρη και Πρωτοπαπαδάκη)
• Ξενοφών Στρατηγός, υποστράτηγος ε.α. (53 ετών, Υπουργός Συγκοινωνιών στην κυβέρνηση Γούναρη)
• Μιχαήλ Γούδας, υποναύαρχος ε.α. (54 ετών, Υπουργός Εσωτερικών στην κυβέρνηση Γούναρη)
• Γεώργιος Χατζανέστης, αντιστράτηγος (59 ετών, Αρχιστράτηγος Μικράς Ασίας και Θράκης)

Τρεις ημέρες αργότερα, συγκροτείται το έκτακτο στρατοδικείο με πρόεδρο τον σκληροπυρηνικό υποστράτηγο Αλέξανδρο Οθωναίο. Η δίκη διεξάγεται σε 14 συνεδριάσεις. Μετά την απόρριψη των ενστάσεων των κατηγορούμενων, εξετάστηκαν 12 μάρτυρες κατηγορίας και 12 μάρτυρες υπεράσπισης. Η επιτυχία του στρατοδικείου ήταν πως οι μάρτυρες κατηγορίας ανήκαν στο αντιβενιζελικό στρατόπεδο, όπως και οι κατηγορούμενοι. Ο Δημήτριος Γούναρης αρρωσταίνει από τύφο κατά την διάρκεια της δίκης και μεταφέρεται σε κλινική. Ζητά αναβολή της δίκης, αλλά το αίτημά του απορρίπτεται. Δικάζεται χωρίς να βρίσκεται στο εδώλιο για τις επόμενες μέρες.

Οι διεθνείς πιέσεις για επιείκεια, αναγκάζουν την κυβέρνηση του μετριοπαθούς Σωτηρίου Κροκιδά σε παραίτηση. Την πρωθυπουργία θα αναλάβει στις 14 Νοεμβρίου ο Στυλιανός Γονατάς, ένας εκ των ηγετών του στρατιωτικού κινήματος.

Στις 15 Νοεμβρίου, το δικαστήριο αποσύρεται σε διάσκεψη. Στις 6.30 το πρωί, οι στρατοδίκες ανακοινώνουν την απόφαση.

«Εν ονόματι του Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου Β' το Έκτακτον Στρατοδικείον συσκεφθέν κατά νόμον, κηρύσσει παμψηφεί τους μεν Γεώργιον Χατζηανέστην, Δημήτριον Γούναρην, Νικόλαον Στράτον, Πέτρον Πρωτοπαπαδάκην, Γεώργιον Μπαλτατζήν και Νικόλαον Θεοτόκην εις την ποινήν του Θανάτου. Τους δε Μιχαήλ Γούδαν και Ξενοφώντα Στρατηγόν εις την ποινήν των ισοβίων δεσμών».

Στις 9 το πρωί, ανακοινώνεται στους θανατοποινίτες πως η εκτέλεση θα γίνει σε δυο ώρες. Η επίσπευση έγινε με προτροπή του Παγκάλου, καθώς δεν ήθελε να τους προλάβει ζωντανούς ο απεσταλμένος της Αγγλικής κυβέρνησης, πλοίαρχος Τάλμποτ, που έπλεε προς τον Πειραιά. Ο Τάλμποτ σκόπευε να πιέσει την κυβέρνηση για αναβολή των εκτελέσεων.

Στις 10.30, δύο φορτηγά παραλαμβάνουν τους καταδικασθέντες και τους μεταφέρουν στο Γουδί. Μια ώρα αργότερα, το εκτελεστικό απόσπασμα πυροβολεί 36 φορές και οι 6, πέφτουν νεκροί.

Όπως φαίνεται και από τα λόγια του Θεόδωρου Πάγκαλου, χρόνια αργότερα, η εκτέλεση αυτή έγινε πρωτίστως για να ικανοποιηθεί το λαϊκό αίσθημα και όχι γιατί διέπραξαν πραγματικά προδοσία εις βάρος της Ελλάδας. «Δεν παραδέχομαι ότι διέπραξαν συνειδητήν προδοσίαν… αλλά υπήρξαν μοιραία και αναγκαία θύματα εις τον βωμόν της Πατρίδος».

1967 – Τα γεγονότα της Κοφίνου: Στα πρόθυρα ελληνοτουρκικού πολέμου, μετά την αιματηρή σύγκρουση μεταξύ Εθνικής Φρουράς και Τουρκοκυπρίων.

Η σύγκρουση έγινε στις 15 Νοεμβρίου του 1967, στο χωριό Κοφίνου στην επαρχία της Λάρνακας, 40 χιλιόμετρα νότια της Λευκωσίας. Τα χρόνια της δεκαετίας του ’60 κατοικούνταν σχεδόν αποκλειστικά από Τουρκοκύπριους. Είναι χτισμένη σε υψόμετρο 150 μέτρων και σύμφωνα με την απογραφή του 1960, είχε 725 κατοίκους.

Μετά τις ταραχές του 1963, η Κοφίνου είχε μετατραπεί σε προπύργιο των Τουρκοκυπρίων. Οι Τουρκοκύπριοι είχαν μετατρέψει την περιοχή σε διαρκή εστία επεισοδίων, αποκόπτοντας οδικές αρτηρίες και πυροβολώντας τα διερχόμενα αυτοκίνητα.

Η κυπριακή κυβέρνηση είχε καταφύγει στον ΟΗΕ, αλλά η επέμβαση καθυστερούσε. Το 1967, την Κύπρο κυβερνούσε ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, ενώ ηγέτης των Τουρκοκυπρίων ήταν ο Ραούφ Ντενκτάς. Η Ελλάδα ήταν από δικτατορικό καθεστώς ενώ στην Τουρκία, πρωθυπουργός ήταν ο Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ. Στις 15 Νοεμβρίου, ο Μακάριος δίνει εντολή στον στρατηγό Γεώργιο γρίβα, να αποκαταστήσει την τάξη. Η «Επιχείρηση Γρόνθος» είχε στρατιωτικό χαρακτήρα και όχι αστυνομικό, όπως ίσως θα έπρεπε. Ο Γρίβας κινητοποίησε μεγάλη στρατιωτική δύναμη, με άρματα μάχης, τεθωρακισμένα και πυροβολικό.

Πρώτα επιτέθηκε στο μεικτό χωριό Άγιος Θεόδωρος (685 Τουρκοκύπριοι κάτοικοι και 525 Ελληνοκύπριοι) και κατέλαβε χωρίς αντίσταση την Τουρκοκυπριακή συνοικία. Ύστερα στράφηκε εναντίον της Κοφίνου, όπου ύστερα από μάχη, 24 Τουρκοκύπριοι έπεσαν νεκροί ενώ 9 τραυματίστηκαν. Από την ελληνοκυπριακής πλευράς, οι απώλειες ήταν ένας νεκρός και δύο τραυματίες.

Από την επέμβαση στην Κοφίνου προκλήθηκε μεγάλη πολιτική κρίση. Η Τουρκία εξέλαβε την εππεμβαση ως πρόκληση και απειλούσε με εισβολή στην Κύπρο και την Ελλάδα με πόλεμο. Η ένταση κόπασε με την παρέμβαση των ΗΠΑ, με μια οδυνηρή οπισθοχώρηση του δικτατορικού καθεστώτος της Ελλάδας. Υπό την πίεση Αμερικανών, Βρετανών και Καναδών, οι οποίοι ενδιαφέρονταν πρωτίστως για την τύχη της Νοτιοανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ, αναγκάστηκε να αποσύρει από την Κύπρο την ελλαδική μεραρχία, που είχε στείλει μυστικά ο Γεώργιος Παπανδρέου μετά τα γεγονότα του 1963 - 1964.

Έτσι η Κύπρος έμεινε έκθετη σε ενδεχόμενη τουρκική εισβολή. Που τελικά έγινε επτά χρόνια αργότερα. Για πολλούς αναλυτές, το επεισόδιο στην Κοφίνου στις 15 Νοεμβρίου του 1967, αποτέλεσε το έναυσμα για την τουρκική εισβολή του 1974.