Μετά την εκλογή του ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές του Ιανουαρίου, η συνεχής διαπραγμάτευση με τους θεσμούς δεν απέδωσε καρπούς. Οι δανειστές, ύστερα από μια τρίμηνη μεταβατική συμφωνία, πρότειναν μια νέα συμφωνία στην κυβέρνηση, που η ελληνική πλευρά δεν αποδέχθηκε. Πρώτα βέβαια και οι δανειστές είχαν απορρίψει την ελληνική πρόταση για συμφωνία. Στις 27 Ιουνίου, ύστερα από πολλή σκέψη, ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας πήρε την έγκριση του υπουργικού συμβουλίου και έβγαλε έκτακτο διάγγελμα. Στις 5 Ιουλίου οι Έλληνες θα πήγαιναν στις κάλπες για την διενέργεια δημοψηφίσματος.

Το ερώτημα του δημοψηφίσματος ήταν τόσο σαφές, όσο και ασαφές. «Πρέπει να γίνει αποδεκτό το σχέδιο συμφωνίας, το οποίο κατέθεσαν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο στο Eurogroup της 25.06.2015 και αποτελείται από δύο μέρη, τα οποία συγκροτούν την ενιαία πρότασή τους;». Οι απαντήσεις ήταν ΝΑΙ/ΕΓKΡΙΝΕΤΑΙ και ΟΧΙ/ΔΕΝ ΕΓΚΡΙΝΕΤΑΙ. Όσο σαφές κι αν θα μπορούσε να ήταν το ερώτημα, οι διαστάσεις που πήρε το δημοψήφισμα, το ενέταξε αναπόφευκτα στο σκεπτικό Βαρουφάκη περί «δημιουργικής ασάφειας».

Το πρώτο δημοψήφισμα μετά από το 1974 και το πρώτο στην ιστορία της νεότερης Ελλάδας που δεν αφορούσε την αλλαγή ή όχι του πολιτεύματος, πήρε διάφορες σημασίες, οι οποίες του αποδόθηκαν από διαφορετικές πηγές. Η κυβέρνηση ισχυριζόταν πως το δημοψήφισμα αφορά την συμφωνία. Η αντιπολίτευση και οι δανειστές, υποστήριζαν πως σημαίνει «ναι» ή «όχι» στο ευρώ και στην ΕΕ.

Οι Έλληνες ήταν σε τεράστια σύγχυση. Το κλείσιμο των τραπεζών και η επιβολή Capital Controls ενέτεινε την αβεβαιότητα και την αστάθεια. Ουρές σχηματίζονταν έξω από τα ATM με τις διαφωνίες μεταξύ των υποστηρικτών του «ναι» και των υποστηρικτών του «όχι», να δεσπόζουν σχεδόν παντού. Κάποιοι μίλησαν για νέο «εθνικό διχασμό». Τουλάχιστον για 8 μέρες, η ελληνική κοινωνία ήταν πολωμένη.

Οι δημοσκοπήσεις δίνουν αρχικά μπροστά το «ναι» με βραχεία κεφαλή. Όσο πλησίαζε η ημέρα, το «όχι» πέρασε μπροστά με μικρή διαφορά. Ακόμα και την ημέρα του δημοψηφίσματος, τα γκάλοπ έδειξαν προβάδισμα του «όχι» από 0,5 έως 4 μονάδες.

Οι δρόμοι γέμιζαν καθημερινά. Οι εκδηλώσεις και οι ομιλίες έδιναν και έπαιρναν και στα δυο στρατόπεδα. «Μένουμε Ευρώπη» οι μεν, «Όχι στον εκβιασμό» οι δε. Δημοσιογράφοι από όλο τον κόσμο έρχονται στην Αθήνα για να καλύψουν το γεγονός. Οι περισσότεροι από αυτούς μετρούσαν τον κόσμο στις συγκεντρώσεις και έβγαζαν τα δικά τους συμπεράσματα.

Συγκεντρωση του "ΟΧΙ" στο Σύνταγμα

Συγκέντρωση του "ΝΑΙ" στο Σύνταγμα

Με κλειστές τράπεζες, με διαρκή πόλωση και με διάφορα διακυβεύματα να στριφογυρίζουν στο κεφάλι τους, οι Έλληνες πήγαν να ψηφίσουν. Το ποσοστό συμμετοχής ήταν μικρότερο από εκείνο των Εθνικών εκλογών του Ιανουαρίου, φτάνοντας μετά βίας το 62,15%. Οι περισσότεροι προβλέπουν μια μεγάλη νύχτα, γιατί οι εκτιμήσεις λένε πως η διαφορά δεν ήταν μεγάλη. Κάτι που ενισχύθηκε και από τις τηλεφωνικές έρευνες των τηλεοπτικών σταθμών.

Τα πρώτα αποτελέσματα διαψεύδουν τις εκτιμήσεις. Τα συνολικά ακόμα περισσότερο. Τελικά, το ποσοστό του «όχι» θα φτάσει το 61,31%, ενώ εκείνο του «ναι» το 38,69%. Η διαφορά είναι μεγάλη, με την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ να δείχνει πως κερδίζει ακόμα μια παρτίδα στην πολιτική σκακιέρα.

Ο Αντώνης Σαμαράς παραιτείται από την ηγεσία της ΝΔ. Οι θεσμοί καλούν τον Τσίπρα για νέα συζήτηση. Την επόμενη μέρα παραιτείται και ο Γιάνης Βαρουφάκης από την θέση του υπουργού Οικονομικών. Την θέση του παίρνει ο Ευκλείδης Τσακαλώτος. Οι εξελίξεις μοιάζουν καταιγιστικές.

Στις 12 Ιουλίου, οι δανειστές και η ελληνική κυβέρνηση μπαίνουν στο δωμάτιο της διαπραγμάτευσης. Ύστερα από 17 ώρες, βγήκε λευκός καπνός. Υπάρχει συμφωνία. Η ελληνική κυβέρνηση συμφώνησε για τρίτο μνημόνιο! Το «όχι» στο δημοψήφισμα δεν φάνηκε να είχε κάποια βαρύτητα στην διαπραγμάτευση που ακολούθησε. 

Τον Σεπτέμβριο ακολούθησαν κι άλλες εκλογές. Η κυβέρνηση κατάφερε να επανεκλεγεί, ενώ συγχρόνως «ξεφορτώθηκε» τους διαφωνούντες. Ο Αλέξης Τσίπρας έμοιαζε κυρίαρχος στο πολιτικό πεδίο της χώρας, έχοντας κερδίσει τρείς εκλογικές αναμετρήσεις μέσα σε 9 μήνες. Όμως μεγάλη μερίδα της κοινωνίας δεν του συγχώρεσε ποτέ την λεγόμενη «κωλοτούμπα» που έκανε μετά το δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου του 2015.