Η έκθεση με τίτλο «Διαιρεμένες Μνήμες 1940-1950. Ανάμεσα στην ιστορία και το βίωμα», είναι μία έκθεση του Goethe-Institut Thessaloniki σε συνδιοργάνωση με το Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης, το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Θεσσαλονίκης και το Deutsches Historisches Museum του Βερολίνου.

Γνώμονάς της είναι η πολιτιστική και εικαστική πραγματικότητα και οι διάφορες εκφράσεις της κατά την περίοδο της Κατοχής και του Εμφυλίου Πολέμου στην Ελλάδα. Η έκθεση φέρνει αντιμέτωπες τις αφηγήσεις μέσα από έργα πνευματικών ανθρώπων και καλλιτεχνών με τις κυρίαρχες ιδεολογικές αναπαραστάσεις, σημειώνοντας, επίσης, σημαντικά ιστορικά θέματα που σε μεγάλο βαθμό παραμένουν εκκρεμή, όπως η μετάλλαξη της ελληνικής κοινωνίας μέσα και από την περίπτωση των Εβραίων της Θεσσαλονίκης.

Η επιλογή των εκθεμάτων, ως προς τη συμβολή του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, καλύπτει ένα ευρύ φάσμα έργων (ζωγραφική, σχέδια, χαρακτική, φωτογραφία, γλυπτική, αφίσες, γελοιογραφία, βίντεο, φιλμς, λευκώματα), τεκμηρίων (έγγραφα ιδιωτικών και δημόσιων αρχείων, εκδόσεις, αντικείμενα, επιστολές, ντοκιμαντέρ) και εκφράσεων (λογοτεχνικά κείμενα, μαρτυρίες κτλ), τόσο ως άμεσες μαρτυρίες και συμμετοχή στα γεγονότα, όσο και ως διαφοροποιημένες αφηγήσεις μέσα στο χρόνο. Με τον τρόπο αυτό επιχειρεί σε ένα βαθμό να φωτίσει πτυχές της διαπραγμάτευσης της μνήμης, της γνώσης και της ιστορίας στην ευρωπαϊκή πραγματικότητα της περιόδου αυτής. Εστιάζοντας στη συνθετότητα της ιστορίας και τις διαφοροποιήσεις των βιωμάτων και της μνήμης, έρχεται αντιμέτωπη τόσο με τη συναισθηματική διάσταση των βιωμάτων των ανθρώπων όσο και με την ψυχρή τυποποίηση των ιδεολογημάτων. Η έκθεση συνολικά επιχειρεί να μεταφέρει, για το κοινό που ίσως δεν ξέρει την εποχή ή την ιστορία, συγκινήσεις και εμπειρίες που μετουσιώνουν με νέους τρόπους τα βιώματα κάθε διαφορετικής εποχής ή κοινωνίας.

Η δημιουργία από το 1940 έως το 1950, έτσι όπως συγκεντρώνεται σήμερα στην έκθεση, δειγματοληπτικά, αποτελεί ένα μέρος μόνο από την τεράστια καλλιτεχνική παραγωγή. Παρόλο το μεγάλο αριθμό έργων που έχουν χαθεί ή καταστραφεί, παρουσιάζει έναν πλούτο και μια βαθύτατα προσωπική κραυγή του ανθρώπου, τόσο μπροστά στη φρίκη του πολέμου, όσο και μπροστά στο θαύμα της φύσης και της ζωής. Η στάση των καλλιτεχνών και των πνευματικών ανθρώπων, χωρίς να χαρίζεται ποτέ στον κατακτητή, στον βασανιστή, στον σφετεριστή, στον εκμεταλλευτή, χωρίς να ενδίδει ποτέ στη χυδαιότητα και το αίσχος που αποτελούν καθημερινά βιώματα των ανθρώπων σ’ όλη αυτή τη δεκαετία, διατηρεί ανοιχτό ένα παράθυρο φωτός μέσα στη γενική συσκότιση και αποδέχεται με μεγάλη γενναιοδωρία και τον πιο δύσκολο διάλογο, προκειμένου να ξορκίσει το μίσος, τη μισαλλοδοξία και το θάνατο που κυριαρχούν.

Οι εξορίες, το Βουνό, η φυγή, οι μετακομίσεις, ο εκπατρισμός, η απομόνωση δεν τους εμποδίζουν να αρνούνται τον πόλεμο και τη βία και να κρατούν ανοιχτό το διάλογο ανάμεσά τους, παρόλες τις διαφορές τους. Στα περιοδικά, στις εκδόσεις, στις εκθέσεις, στις εκδηλώσεις, στο θέατρο, στις συγκεντρώσεις, σ’ όλη αυτή την περίοδο συναντά κανείς τις πιο φιλόξενες, τολμηρές, ανθρώπινες και ευρηματικές στάσεις αντίστασης, όχι μόνο ως δράση πολιτική, αλλά κυρίως ως στάση ζωής και ως πρωταρχικό όρο της τέχνης.

Μέρος της ερευνητικής προσπάθειας επικεντρώνεται στη Θεσσαλονίκη, με την ιδιαιτερότητα της γεωπολιτικής της θέσης, της προπολεμικής κοσμοπολίτικης κοινωνίας της, της βιομηχανικής υπόστασης της οικονομίας της και την ιστορία του Ολοκαυτώματος των Εβραίων κατοίκων της.

Ειδικά η συμβολή του Εβραϊκού Μουσείου περιλαμβάνει ανέκδοτα ιστορικά τεκμήρια (έγγραφα, φωτογραφίες, μαρτυρίες), σε τέσσερα μέρη: Το πρώτο μέρος αφορά τη δεκαετία του 1930 και αναφέρεται στις δημογραφικές και γεωγραφικές αλλαγές που επηρέασαν τον εβραϊκό πληθυσμό της Θεσσαλονίκης, στον τοπικό αντισημιτισμό, την εκλογική και πολιτική συμπεριφορά του εβραϊκού πληθυσμού, καθώς και στην επιχειρηματική και οικοδομική δραστηριότητά του. Το δεύτερο μέρος παρουσιάζει νέα τεκμήρια για τις εξελίξεις στη Θεσσαλονίκη κατά τη γερμανική κατοχή: Την υψηλότερη θνησιμότητα που έπληξε τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης στην περίοδο του λιμού, τον έλεγχο της Ισραηλιτικής Κοινότητας από τις γερμανικές αρχές, τον τοπικό δοσιλογισμό, την αποδόμηση του εβραϊκού νεκροταφείου καθώς και την καταναγκαστική εργασία που επιβλήθηκε στους Εβραίους της Θεσσαλονίκης και τα λύτρα για την εξαγορά της. Το τρίτο μέρος παρουσιάζει τεκμήρια για χρονικό του εκτοπισμού των εβραίων της Θεσσαλονίκης στα στρατόπεδα του θανάτου, την οριοθέτηση των γκέτο, το διαμετακομιστικό στρατόπεδο Μπαρόν Χιρς, την λεηλασία των εβραϊκών περιουσιών καθώς και τη «διαγραφή» των εβραίων από τα τοπικά μητρώα. Το τέταρτο μέρος περιλαμβάνει φωτογραφίες επιζώντων και συνεντεύξεις από εβραίους της Θεσσαλονίκης γεννημένους μετά το 1941.


Oργάνωση έκθεσης: Goethe-Institut Thessaloniki
Συνδιοργανωτές: Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Deutsches Historisches Museum (Βερολίνο)

Για το Goethe-Institut Thessaloniki
Επικεφαλής έργου: Peter Panes, Goethe-Institut Thessaloniki
Συντονισμός: Άρης Καλόγηρος, Goethe-Institut Thessaloniki
Μεταφράσεις: Καίτη Στεφανάκη, Doris Wille, Γεώργιος Κεφαλίδης, Renate Lenger-Σιδηροπούλου
Επιστημονική σύμβουλος: Monika Flacke (Deutsches Historisches Museum, Βερολίνο)

Για το Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης
Επιμελητής: Δρ. Ευάγγελος Χεκίμογλου
Βοηθός του επιμελητή: Ηλιάνα Ερρέρα, ιστορικός ΕΜΘ
Επίκουροι επιμελητές: Νίκος Βαλασιάδης, αρχαιολόγος, Λούση Ναχμία, φιλόλογος ΕΜΘ, Μύριαμ Σαδικάριο, παιδαγωγός ΕΜΘ, Κλαίρη Τσακίρη, ιστορικός, Ελευθερία Ξυλά, ιστορικός
Επιστημονικοί σύμβουλοι: Δρ. Γιώργος Παπάγγελος, καθηγητής Α.Π.Θ., Δρ. Βλάσης Βλασίδης, επίκουρος καθηγητής ΠΑ.ΜΑΚ., Δρ. Αναστασία Βαλαβανίδου, αρχιτέκτων- μουσειολόγος, Ζανέτ Μπατίνου, διευθύντρια ΕΜΕ, Έρικα Περαχιά, κοινωνιολόγος, ΕΜΘ, Αλέγρα Φρανσές, δασκάλα Εβραϊκού Σχολείου
Τεχνική παραγωγή video φιλμς άνω ορόφου: Ντάνι Ιωσαφάτ
Video Animation Αρχιτεκτονικής:
Ιδέα: Δρ Αναστασία Βαλαβανίδου, αρχιτέκτων μουσειολόγος
Υλοποίηση: Παναγιώτης Τριανταφυλλίδης, animator
Συνεργάτρια: Δώρα Νάνη, αρχιτέκτων
Καλλιτεχνική επιμέλεια: HyBrazil

Για το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης
Επιμελητές: Ντένης Ζαχαρόπουλος, Θούλη Μισιρλόγλου
Βοηθοί επιμελητών: Ελένη Βασδέκη, Miguel Fernández Belmonte
Επιστημονικός σύμβουλος: Λουκιανός Χασιώτης, επίκουρος καθηγητής Νεότερης & Σύγχρονης Ιστορίας, Α.Π.Θ.
Οργάνωση μεταφοράς & ασφάλισης έργων – Επικοινωνία: Κατερίνα Σύρογλου
Εκπαιδευτικά προγράμματα: Χριστίνα Μαβίνη, Βίλλυ Πολυζούλη
Γραμματεία: Γιάννα Μαντζαρλή
Λογιστήριο: Χάρης Θεοδωρίδης, Ευτυχία Πετρίδου
Ανάρτηση έργων: Περικλής Γαλανός
Τεχνική οργάνωση: Στέλιος Θεοδωρίδης
Εποπτεία χώρων: Κατερίνα Κελέκη, Αναστασία Κέλτσου, Παντελής Ραμαντάνης
Καθαριότητα: Γιάννα Σταματιάδου
Μεταφορά έργων: Move Art
Ασφάλιση έργων: Nταλιάνη ΕΠΕ – Καραβίας Μεσίτες & Σύμβουλοι Ασφαλίσεων
Παραγωγή video φιλμς: Στάθης Μιχαηλίδης
Oπτική επικοινωνία: MALVI, Παναγιώτης Μεταλληνός, Παντελής Τουτουνόπουλος
Εκτυπώσεις: Whalegraphics
Ψηφιοποιήσεις και ψηφιακές εκτυπώσεις: Colour Consulting Group

_{Φωτογραφία: Νίκος, Εγγονόπουλος, Εμφύλιος Πόλεμος, 1948}